Wystawa „August Zamoyski. Myśleć w kamieniu”. Intymny świat twórcy stoi otworem

Około 100 rzeźb, pochodzących ze wszystkich okresów twórczości, zestawiono z fotografiami, szkicownikami i rysunkami, korespondencją, rękopisami, dokumentami, pamiątkami oraz autorskimi filmami. Monumentalna wystawa „August Zamoyski. Myśleć w kamieniu” w Muzeum Literatury w Warszawie po raz pierwszy na tak szeroką skalę prezentuje sylwetkę i dorobek artysty. Ten jeden z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy, tworzył przede wszystkim na emigracji – we Francji i Brazylii. Ekspozycję, która odbywa się w ramach „Projektu Zamoyski 2017-2021” prowadzonego we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie, można oglądać do 27 września 2020 roku.

Utalentowany rzeźbiarz, wyklęty przez rodzinę arystokrata, założyciel szkoły rzeźby w Sao Paulo, hodowca krów pod Rio de Janerio, zapalony sportowiec: bokser, narciarz, rowerzysta, przyjaciel Witkacego i sprawca wielu skandali obyczajowo-artystycznych. Koncepcja ekspozycji zakłada prezentację archiwum artysty na tle blisko stu rzeźb, będących odzwierciedleniem wszystkich okresów twórczych Zamoyskiego – od czasów formizmu, kiedy jego prace są najbardziej eksperymentalne, poprzez okres klasycyzujący, gdzie osiąga pełnię dojrzałości i indywidualizm, aż do ekspresjonizmu, który przynosi ostre deformacje, dotąd nieobecne w jego twórczości. 

Na wystawie zobaczyć można szeroki wybór z archiwum Augusta Zamoyskiego, m.in.: szkicowniki i intymne dzienniki, korespondencję z wybitnymi postaciami epoki, pamiątki zarówno osobiste, jak i np. XIX-wieczne rękopisy Ferenca Liszta i Roberta Schumanna oraz zdjęcia z nieznanego dotąd archiwum fotograficznego, dokumentującego karierę i eksperymenty teatralne Rity Sacchetto, tancerki o międzynarodowej sławie, prekursorki tańca nowoczesnego, pierwszej żony rzeźbiarza. Rewelacją na skalę światową z pewnością okażą się odnalezione w archiwum i przygotowane do prezentacji filmy kręcone przez Augusta Zamoyskiego amatorską kamerą wąskotaśmową (9,5 mm) Pathé-Baby z lat 1926–1929, z udziałem m.in. Witkacego – prezentującego słynne miny-maski, Artura Rubinsteina, a także te rejestrujące sceny z życia paryskiej bohemy na Montparnassie z udziałem m.in. Louisa Marcoussisa, Alicji Halickiej, Maxa Jacoba, Mojżesza Kislinga, Adolfa Loosa, młodego Marca Chagalla czy tańczącą w paryskim zaułku Jacqueline Goddard, słynną modelkę Mana Raya.

Kim był August Zamoyski?

„Ja […] poza czasem poświęconym rzeźbie – używam życia!!! Trenuję muskuły, biegam, robię skakankę, tańczę, wspinam się po górach, jeżdżę na nartach i śpię na śniegu! Poza rzeźbą nie znam wyższej przyjemności, większej możliwości użycia życia, jak sport: cała rzeźba we własnym ruchu ciała…” – ten fragment wywiadu, którego udzielił August Zamoyski krakowskiej „Zwrotnicy” w 1922 roku, bardzo dobrze oddaje jak nietuzinkową był postacią.

Pochodził z rodziny polskich arystokratów; początkowo uczył się w majątku rodzinnym w Jabłoniu. Podczas I wojny światowej pracował w Berlinie jako pomocnik kamieniarza. W tym czasie poznał swoją pierwszą żonę – Ritę Sacchetto, tancerkę – która przekonała go do wyboru drogi artystycznej. W Berlinie i Monachium studiował rysunek i rzeźbę̨. W 1918 roku zamieszkał w Zakopanem, dołączył do środowiska tamtejszej bohemy. Współtworzył grupę Ekspresjonistów Polskich (Formistów). Prace wystawiał w wielu miastach Polski: Krakowie, Warszawie, Lwowie i Poznaniu. Od 1923 roku mieszkał we Francji, a w latach 1940–1955 przebywał w Brazylii, gdzie założył i prowadził szkoły rzeźby przy Akademii Sztuk Pięknych w Rio de Janerio oraz samodzielną szkołę̨ w São Paulo. Od 1955 roku do śmierci mieszkał i tworzył we Francji. Uznanie krytyki i publiczności zyskał jeszcze przed II wojną światową.

Dlaczego rzeźbiarz w Muzeum Literatury?

Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie wydaje się miejscem nieco zaskakującym do prezentacji wystawy rzeźbiarza Augusta Zamoyskiego (1893-1970), jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy polskich XX wieku, a jednak to tam w latach 2007-2016 trafiło niezwykle bogate archiwum rzeźbiarza, jako dar od wdowy po artyście Hélène Zamoyskiej-Peltier. Kolejna partia archiwum, ukryta przez niego osobiście przed wybuchem II wojny światowej, trafiła do muzeum z rodzinnego majątku w Jabłoniu, a następna, po śmierci wdowy, z domu Zamoyskich w Saint-Clar-de-Rivière.

Tym samym Muzeum Literatury stało się swego rodzaju centrum myśli Augusta Zamoyskiego, predestynowanym do propagowania jego twórczości i dorobku intelektualnego. Archiwum Augusta Zamoyskiego, swoiste świadectwo epoki, zostało udostępnione publiczności po raz pierwszy.

To nie tylko klasyczny muzealny pokaz, ale portret Zamoyskiego z historią w tle – panoramą miejsc, środowisk artystycznych i niezwykle interesujących przyjaciół otaczających rzeźbiarza. Tym samym wystawa w Muzeum Literatury jest próbą wglądu w intymny świat twórcy. Wystawie towarzyszy dwutomowe wydawnictwo: katalog wystawy oraz książka „August Zamoyski. Nie tylko z archiwum”, która jest pierwszym tak poważnym, naukowym opracowaniem archiwum rzeźbiarza.