Praca Heinricha Hoerlego „Denkmal der ubenkannten Prothesen” z 1930 roku z Muzeum w Wuppertalu (fot. mat. pras.)
Czy nowoczesność, której sprzeczności kumulują się w wojnie, jest w sposób nieunikniony destrukcyjna? Wystawa „Wielka Wojna” w Muzeum Sztuki w Łodzi nie daje rozstrzygającej odpowiedzi na to pytanie, ale pokazuje I wojnę światową w doświadczeniu artystów nowoczesnych. Zadaniem ekspozycji jest stworzenie przestrzeni, gdzie wybrzmiewać będzie zderzenie różnych, często sprzecznych sił, interesów i idei. Twórcom chodziło o otwarcie pola do refleksji nad naturą nowoczesności zmienionej przez wojnę. Na zwiedzających do 17 marca czekają rzadko pokazywane prace z całej Europy i Museum of Modern Art w Nowym Jorku.
Wystawa podejmuje temat zależności między sztuką nowoczesną a doświadczeniem wojny pokazanych z różnych perspektyw. Uwypukla przy tym różnice między pamięcią tego wydarzenia w sztuce Europy Zachodniej a Środkowo-Wschodniej. Artyści tej pierwszej skupili się bowiem na obrazie wojny jako katastrofy, a w krajach Europy Środkowej, w tym w Polsce, dominował obraz wojny widziany z perspektywy jej skutków, czyli odzyskanych państwowości lub zainicjowanych rewolucji.
Tytułowa „Wielka Wojna”, której długofalowe rezultaty nie tylko oznaczały koniec belle époque, ale przesądziły o globalnych zmianach politycznych, społecznych i kulturalnych widocznych do dziś, została tu ukazana jako wyjątkowe zjawisko kulturowe o charakterze międzynarodowym, przewartościowującym wszystkie dziedziny życia ludzkiego. Była doświadczeniem pokoleniowym i miała kluczowe znaczenie na drodze twórczej wielu artystów. Wystawa w Muzeum Sztuki w Łodzi przedstawia różne manifestacje Wielkiej Wojny w sztuce światowej, gromadząc prace wskazujące na szczególny charakter tego konfliktu zbrojnego w historii ludzkości.
(fot. mat. pras.)
Ofensywa, Apokalipsa, Okaleczenie i rozpad oraz Nowy porządek
Układ dzieł konfrontuje utopijne motywacje zaangażowania w wojnę, także artystów i intelektualistów, z apokaliptycznym wymiarem światowego konfliktu. Kuratorzy, aby unaocznić tę dynamikę, podzielili ekspozycję na cztery części: Ofensywa, Apokalipsa, Okaleczenie i rozpad oraz Nowy porządek. Tak zakomponowana przestrzeń wystawy ma dać zwiedzającym możliwość przebycia historycznej drogi od nadziei, obaw i oczekiwań towarzyszących początkom działań wojennych, aż do podsumowań i nowego układu sił będącego efektem Wielkiej Wojny.
Przemieszczając się między tymi punktami, widz jest prowokowany do zmieniania perspektywy. Ogląda wojnę z lotu ptaka, rozpoznając jej totalny, apokaliptyczny wymiar, który przejawia się na przykład w liczebności wojsk czy zaawansowanych środkach technicznych. Obcuje też z fragmentaryzacją znanej rzeczywistości lub widzi ją w skali dotychczas nieznanej. Następnie perspektywa ulega skróceniu. Zbliżenie na ludzki wymiar wojny sprawia, że tematem stają się indywidualne losy, ale i zbiorowe postawy, etyczny aspekt bycia uczestnikiem i ofiarą wojny, a także postępująca mechanizacja człowieka. Dopiero po przejściu tej drogi dociera do Nowego Porządku, który znajduje się na wojennym horyzoncie. Ta część wystawy odzwierciedla paradoksalnie swoistą względność i prowizoryczność nowego ładu, w którym wojenny rozpad nigdy nie został całkowicie zintegrowany.
(fot. A. Taraska-Pietrzak)
Artyści i ich dzieła z kolekcji z całego świata
W ramach ekspozycji można zobaczyć dzieła takich twórców i twórczyń jak: Anna Airy, Roberto Marcello Baldessari, Ernst Barlach, Max Beckmann, Sándor Bortnyik, Leon Chwistek, Tadeusz Cyprian, Tytus Czyżewski, Henry Darger, Otto Dix, Tatiana Glebova, George Grosz, Heinrich Hoerle, Alexej Jawlensky, Paul Joostens, Ernst L. Kirchner, Käthe Kollwitz, Fernand Léger, El Lissitzky, Johannes Molzhan, Paul Nash, Christopher R. W. Nevinson, Solomon Nikritin, Liubov Popova, Georges Rouault, Franz Wilhelm Seiwert, Victor Servranckx, Gino Severini, Henryk Stażewski, Władysław Strzemiński, Félix Vallotton, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Ossip Zadkine i inni.
Zaprezentowane prace pochodzą z europejskich i amerykańskich muzeów oraz kolekcji, takich jak Musée Royal de l’Armée et d’Historie Militaire w Brukseli, Museum of Fine Arts w Budapeszcie, Museum Folkwang w Essen, Imperial War Museum w Londynie, Tate w Londynie, Museum of Modern Art w Nowym Jorku, Bibliothèque Nationale de France w Paryżu, Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris, Collection Massimo Carpi w Rzymie, Centre Georges Pompidou w Paryżu, La Contemporaine. Bibliothèque, Archives, Musée de Mondes Contemporains w Paryżu, Musée de l’Armée Invalides w Paryżu, Musée Zadkine de la Ville de Paris w Paryżu, Museo Nacional Thyssen-Bornemisza w Madrycie, Museum of Fine Art w Budapeszcie, State Museum of Contemporary Art, Costakis Collection w Salonikach, Von der Heydt-Museum w Wuppertalu oraz z Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie, Muzeum Narodowego we Wrocławiu i Muzeum Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. Część dzieł pochodzi też z kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi.
(fot. A. Taraska-Pietrzak)
Wystawie towarzyszy obszerny i bogato ilustrowany katalog zawierający teksty Marka Bartelika, Lidii Głuchowskiej, Charlotte de Mille, Petera Sloterdijka i Przemysława Strożka. Ekspozycję w Muzeum Sztuki w Łodzi można zwiedzać do 17 marca.
