Granice są konstruowane przez ludzi i dla ludzi. Mają one moc wykluczania i wskazywania, kto jest tym „innym”, tym „obcym”, który musi pozostać poza linią podziału. Powstają poprzez rysowanie linii na mapach w miejscach wskazanych przez tych, którzy są aktualnie przy władzy. Stanowią efekt współpracy rządzących polityków i kartografów. Tzw. granice naturalne nie istnieją – mimo że często przebiegają na rzekach czy pasmach górskich.
Nie dziwi więc fakt, że artyści i artystki czują potrzebę kwestionowania granic i kontrolujących je organów. W ten właśnie sposób narodził się nurt zwany border art, który jest definiowany jako sztuka powstająca na granicy, wobec granicy, a także przeciwko granicy. Samo pojęcie border art powstało w latach 80. XX w. jako określenie sztuki zorientowanej na tematykę granicy amerykańsko-meksykańskiej. Z czasem termin ten zaczął być stosowany do opisu wszelkich działań artystycznych związanych z granicami, niezależnie od użytych mediów i gatunków artystycznych.
Refleksja nad granicami państwowymi
Dobór prac wynika z dwóch założeń kuratorskich, za który odpowiadają Burcu Dogramaci i Marta Smolińska. Po pierwsze chodzi o pokazanie sztuki niezwykle aktualnej w dzisiejszych czasach, odnoszącej się do kluczowych wyzwań współczesności i poddającej refleksji granice państwowe w czasach wielkich fal migracyjnych. Twórczość ta usytuowana została w kontekście XIX-wiecznych dzieł, które również poruszają problematykę granic państw narodowych, powstałych w końcu XVIII stulecia.
Po drugie twórców wystawy interesuje kontekst bardziej określony geopolitycznie, a mianowicie skoncentrowanie się na tych dziełach sztuki, które odnoszą się do kwestii związanych z granicą polsko-niemiecką po 1990 r., a więc po podpisaniu traktatu granicznego między Polską a Niemcami. Granicę między obydwoma państwami uobecniają jednak nie tylko wybrane przez kuratorki dzieła sztuki, lecz również element aranżacji wystawy, autorstwa Ramana Tratsiuka, który włącza się w budowanie symbolicznych znaczeń. Układ ściany w patio muzeum odtwarza bowiem przebieg owej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.
W trakcie wernisażu oraz przez pierwsze trzy dni trwania wystawy zaprezentowane zostaną interaktywne projekty „Mobilistan” Manafa Halbouni i Christiana Manssa, „Mobile Art Space” Heike Gallmeier oraz „Wędrująca boja” Anne Peschken i Marka Arsky’ego. Będzie można dostać obywatelstwo jedynego mobilnego państwa na świecie, obejrzeć auto, którym Gallmeier odbyła podróż wzdłuż granicy polsko-niemieckiej i odpowiedzieć na pytania dotyczące tego, co „poniemieckie” w Poznaniu.
W kontekście wystawy podwójne znaczenie terminu „dzielenie” (jako rozdzielanie, lecz także wspólne posiadanie i doświadczanie) zostanie potraktowane jako punkt wyjścia do rozumienia granicy i regionu granicznego nie tylko jako politycznej i terytorialnej linii podziału, lecz także jako strefy wymiany i potencjalnego współdziałania.
Wydarzenia towarzyszące oraz trójjęzyczna publikacja
W programie wydarzeń towarzyszących tej wystawie znaleźć można m.in. wykłady, oprowadzania (w tym kuratorskie), warsztaty dla dzieci, rodzin, nauczycieli oraz grup szkolnych. Będzie można również osobiście poznać niektóre artystki i artystów, którzy opowiedzą o prezentowanych pracach. Na wystawie wybrzmi też bardzo ważny głos aktorek różnej narodowości z Teatru Emigrant – inspirując się prezentowanymi dziełami sztuki, połączą je z doświadczeniem przekraczania granicy oraz życia w Polsce. Odbędą się również dwa panele dyskusyjne: „Cudze i własne na pograniczu kulturowym” i „Czy granica może łączyć?” (organizowanym we współpracy z Instytutem Zachodnim).
Wystawie towarzyszy trójjęzyczna publikacja (polsko-niemiecko-angielska) z esejami kuratorek, Anny Baumgartner, Ursuli Ströbele i Ralfa Hartmanna. W poszczególnych tekstach kontekstualizacji i analizie poddawany jest fenomen border art – zarówno z perspektywy sztuki współczesnej, jak i malarstwa XIX stulecia.
Artystki i artyści:
Taysir Batniji
Erdmann Ludwig Blau
Natalia Brandt
Franciszek Wincenty Faliński
Diana Fiedler
Heike Gallmeier
Maksymilian Gierymski
Artur Grottger
Manaf Halbouni
Jerzy Hejnowicz
Sven Johne
Celina Kanunnikava
Fabian Knecht
Simona Koch
Jerzy Kosałka
Piotr C. Kowalski
Georgia Krawiec
Paweł Kula
Ewa Kulesza
Michael Kurzwelly
Dominik Lejman
Jan Lewicki
Edmund Lindenbaum
Władysław Aleksander Malecki
Christian Manss
Iga Martin
Anne Peschken
Paul Pfarr
Antoni Piotrowski
Anna Płotnicka
Sophia Pompéry
Witold Pruszkowski
Sonia Rammer
Carl Gottlieb Rasp
Joachim Richau
Szymon Rogiński
Jadwiga Sawicka
Roland Schefferski
Vitalii Shupliak
Łukasz Skąpski
Roland Stratmann
Paweł Susid
Marc Tobias Winterhagen
Georg Benedikt Wunder