Pokonała wiele granic w realizacji swojej sztuki. Biografia artystki Sary Lipskiej

To szczegółowa rekonstrukcja historii życia Sary Lipskiej i jej osiągnięć z nierzadko zapomnianych, zaginionych i rozproszonych źródeł. Było to ogromnym wyzwaniem ze względu na wszechstronność zainteresowań artystycznych, a także fakt, że niemal cały jej dorobek znajduje się w zbiorach we Francji, tak w prywatnych kolekcjach, jak i w muzeach. Dokonała tego Ewa Ziembińska, kuratorka Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, oddziału Muzeum Narodowego w Warszawie. – Kariera zawodowa Sary Lipskiej rozpoczęła się w okresie, kiedy rola artystek nie była jeszcze społecznie oczywista i wymagała przekroczenia wielu granic, uporu i konsekwencji w podążaniu wybraną drogą. Ona doszła do upragnionego celu samodzielnie jako emancypująca się, walcząca o samorealizację kobieta. Podjęcie studiów na uczelni artystycznej przez córkę chasyda, a później samotne macierzyństwo i wyjazd do Paryża pokazują, z jaką determinacją, pomimo trudności, podejmowała starania o realizację swojej sztuki. Jej postawa stanowiła próbę wyzwolenia się z obowiązującego wciąż modelu patriarchalnego oraz tradycji żydowskiej obyczajowości – komentuje autorka książki. Jej monografia wpisuje się w szersze studia nad zapomnianymi kobietami artystkami, polskimi rzeźbiarkami przełomu XIX i XX wieku. Ukazanie skomplikowanych uwarunkowań społeczno-obyczajowych dla nieoczywistego wówczas wyboru drogi artystycznej wskazuje też na złożoność procesu wprowadzania tych nazwisk do historii sztuki – polskiej i francuskiej. Wzbogaca badania nad twórczością artystów polsko-żydowskich oraz Polaków działających w artystycznych koloniach poza krajem, przede wszystkim w École de Paris. Publikacja ukazała się w naukowej serii wydawniczej „Studia i Materiały” Instytutu Polonika, w koedycji z Muzeum Narodowym w Warszawie.

Sara Lipska (1882–1973) pochodziła z żydowskiej rodziny z Mławy. Wybitnie uzdolniona, w 1904 roku została jedną z pierwszych kobiet studiujących w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, a jej profesorem był Xawery Dunikowski, z którym wkrótce się związała. Większość zawodowego życia Lipska spędziła w Paryżu, dokąd wyjechała pod koniec 1912 roku. Współpracowała z Siergiejem Diagilewem, Heleną Rubinstein, Antoine’em de Paris (Antonim Cierplikowskim) – słynnym fryzjerem i kreatorem stylu, oraz z architektką Adrienne Gorską de Montaut (Adrianną Górską, siostrą Tamary Łempickiej).

Otworzyła butiki z autorskimi kreacjami w Paryżu na Champs-Elysées i w Monte Carlo. Pomnik polityka i trzykrotnego premiera Francji, Léona Bluma, jej dłuta, stoi w Narbonie na południu Francji. Swoje prace prezentowała m.in. na wystawie Sztuki Dekoracyjnej w 1925 roku, gdzie zdobyła złoty medal, na Wystawie Kolonialnej w 1931 roku i Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i Technika w Życiu Współczesnym” z 1937 roku w Paryżu, gdzie również otrzymała złoty medal. Uczestniczyła w paryskich Salonach – Jesiennym, Niezależnych i Tuileryjskim.

– Ewa Ziembińska przebadała wiele archiwów i zbiorów muzealnych we Francji, by dotrzeć i opisać najciekawsze aspekty działalności twórczej Sary Lipskiej, będącej rzeźbiarką, malarką, projektantką kostiumów, wnętrz mieszkalnych i sklepowych, przedmiotów użytkowych, ilustratorką wreszcie. Zebrany materiał jest imponujący i pokazuje ogrom pracy włożonej w odtworzenie losów i dokonań Sary Lipskiej – napisała o publikacji prof. Joanna Sosnowska.

– Instytut Polonika, wspólnie z Muzeum Narodowym w Warszawie, wydał naukową publikację, której znaczenie i wartość jest olbrzymia – podkreśla dr Anna Rudek-Śmiechowska, szefowa programu „Badania polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą” w Instytucie Polonika. – Autorka podjęła się trudnego zadania udokumentowania dzieł artystki, które znajdują się w wielu kolekcjach prywatnych i muzealnych na świecie. Badaczka z należytą skrupulatnością przedstawiła informacje dotyczące twórczości artystki, jej życia osobistego, nie zapominając o kontekście ówczesnej obyczajowości początku XX wieku. Wachlarz jej działalności był olbrzymi, a publikacja jest pretekstem do popularyzowania wiedzy na jej temat – dodaje.

O autorce książki

Ewa Ziembińska to historyczka sztuki, kuratorka, doktor nauk humanistycznych w dziedzinie nauki o sztuce (Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk). Kuratorka Zbiorów Rzeźby w Muzeum Narodowym w Warszawie oraz kuratorka Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, oddziału MNW. Absolwentka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Badań Literackich PAN. Kilkukrotna stypendystka Rządu Republiki Francji i Fundacji Lanckorońskich. Uczestniczka krajowych i międzynarodowych warsztatów kuratorskich i konferencji. Kuratorka wystaw i autorka katalogów im towarzyszących, m.in. „Paryż – portret miasta”, „Fryzjer w trumnie”, „Sara Lipska. W cieniu mistrza”, „Rodin/Dunikowski. Kobieta w polu widzenia”, „Ivan Meštrović/Józef Piłsudski. Historia jednego pomnika”, „Zamoyski ocalony” czy „Bez gorsetu. Camille Claudel i polskie rzeźbiarki XIX wieku”.

Autorka pierwszego opracowania twórczości Sary Lipskiej, tekstów publikowanych w pismach naukowych oraz w tomach pokonferencyjnych. Wykłada na Uniwersytecie Warszawskim. Specjalizuje się w historii sztuki końca XIX i pierwszej połowy XX wieku. Prowadzi badania nad środowiskiem artystów polskich we Francji, École de Paris oraz nad sztuką kobiet, ze szczególnym uwzględnieniem rzeźby i rzeźbiarek. Obecnie prowadzi projekt badawczo-wydawniczy „Edukacja, podróże i twórcza wymiana polskich rzeźbiarek w XIX i XX wiek w Europie”, który realizowany jest w Instytucie Polonika oraz „Rzeźbiarki polskie XIX i XX wieku” w Muzeum Narodowym w Warszawie.