To wstrząsające świadectwo epoki i jeden z najbardziej poruszających dokumentów czasu wojny (fot. mat. pras.)
Odnaleziony po 70 latach w jednej z nowojorskich skrytek bankowych i opublikowany przez amerykańskiego Penguina pamiętnik „polskiej Anny Frank” okazał się prawdziwą sensacją. Jego autorka, Renia Spiegel – polska Żydówka, została zastrzelona w 1942 roku przez niemieckiego żołnierza. Miała wówczas niespełna 18 lat. Dziewczynka zaczęła prowadzić dziennik jako piętnastolatka. Mieszkała wtedy z młodszą siostrą Arianą u dziadków w Przemyślu. Opisywała wojenną codzienność, pełną dramatycznych zdarzeń – ucieczkę przed nalotami bombowymi, znikanie kolejnych żydowskich rodzin czy tworzenie getta. Jej zapiski przywołują tęsknotę za matką, od której obie siostry zostały odseparowane. Ale Renia pisze też o pierwszej miłości do Zygmunta Schwarzera, słodkich pocałunkach, przytacza zabawne i błahe historie, wyraża zachwyt przyrodą. Nastoletnie egzaltacje mieszają się ciągle z grozą śmierci, natchnione wiersze z opisami dramatycznej, wojennej rzeczywistości. Nowe wydanie książki uzupełnione jest posłowiem i komentarzami Elżbiety (Ariany) Bellak – siostry Reni Spiegel.
Z „Dziennika Reni Spiegel” dowiadujemy
się, że przyjaźnie się rozpadają, bo każdy patrzy tylko na stronę materialną,
ale to wcale nie dziwne, jeśli gęś kosztuje 100 złotych, a dawniej 4 złote, a
litr mleka 3,5 zł, a dawniej 5 gr. Autorka pisze też, że maj piękny i chce się
żyć, że mama, która odwiedza ją tylko czasami, okropnie głoduje, a w mieście są
rewizje i aresztowania oraz że zamykają kolejne ulice. Podkreśla, że za pracę
fizyczną dostaje się chleb, a jej samej udało się zdobyć jeszcze ziemniaki – „odniosłam
zwycięstwo w dziedzinie aprowizacji”.
Opisuje, jak dokładnie wyglądają nocne aresztowania w jej kamienicy, jak wyobrażają sobie z koleżanką swoje życie w 1950 roku, a także że pewnie kiedyś przyszłe dzieci jej i Zygmunta powiedzą: „nasz tatuś i mamusia mieszkali w getcie”. Ponadto można przeczytać o strachu przed pogromem, o wywózkach i przymusowej przeprowadzce do getta. Tekst kończy się kilkoma wpisami Zygmunta o tym, że Renia jest w ukryciu, podobnie jak jego rodzice, że próbuje ich uratować, ale ostatecznie mu się nie udaje. Zygmunt wojnę szczęśliwie przeżyje, uda mu się zdeponować dziennik Reni po aryjskiej stronie, zdąży jeszcze dopisać pod notatkami Reni mrożące krew w żyłach trzy ostatnie zdania: „Trzy strzały! Trzy życia stracone! Wszystko, co słyszę, to strzały, strzały”.
O autorce
Renia Spiegel urodziła się
18 czerwca 1924 w Uhryńkowcach, gdzie jej ojciec, Bernard Spiegel, pełnił
funkcję zarządcy dóbr. Jej młodsza siostra Ariana przed wojną występowała w filmach,
określano ją nawet mianem „polskiej Shirley Temple”.
W styczniu 1939 roku, Renia
wraz z siostrą i dziadkami zamieszkała w Przemyślu i tam uczęszczała do
Gimnazjum Żeńskiego im. Marii Konopnickiej. Po zajęciu Przemyśla przez Niemców
została wraz z rodziną przesiedlona do miejscowego getta. Została zastrzelona
krótko po swoich osiemnastych urodzinach, 30 lipca 1942 roku.
