Ponad 500 prac – obrazów, rysunków, pasteli i fotografii ze zbiorów własnych oraz z licznych muzeów i instytucji w Polsce, a także rzadko prezentowane dzieła z kolekcji prywatnych można oglądać na wystawie „Witkacy. Sejsmograf epoki przyspieszenia” w Muzeum Narodowym w Warszawie. Ekspozycja, którą uzupełniają unikatowe archiwalia i materiały wideo, proponuje nowe odczytanie twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza (1885–1939). To jeden z najwybitniejszych i najbardziej wszechstronnych artystów pierwszej połowy XX wieku, filozof, pisarz i przenikliwy krytyk współczesności w dobie przyspieszenia cywilizacyjnego. Wystawa, która pokazuje szeroki zakres wykorzystywanych przez Witkiewicza mediów i strategii artystycznych, została zorganizowana w ramach obchodów Jubileuszu 160-lecia istnienia MNW. Widzowie mogą ją zwiedzać do 9 października.
Wystawa prezentuje twórczość Witkacego poprzez osadzenie jego prac w XX-wiecznych i współczesnych kontekstach teoretycznych. Jest próbą analitycznego ujęcia jego spuścizny. Tradycyjną narrację chronologiczną zastąpił przegląd tematów ważnych dla samego artysty, obecnych także w sztuce nowoczesnej. Koncepcja ekspozycji ogniskuje więc wokół takich kategorii jak: kosmos, ruch, ciało, wizja artystyczna, przeżycie metafizyczne, historia i kryzys kultury. Ważny wątek interpretacji stanowi również nowe spojrzenie na działania performatywne i paraartystyczne Witkacego.
Dokonania twórcy zdradzają głębokie pokrewieństwo ze zjawiskami artystycznymi, które odegrały kluczową rolę w kulturze europejskiej dwudziestolecia międzywojennego. Wydobyciu nowych znaczeń i nieznanych dotąd aspektów jego prac służy zestawienie z wybranymi dziełami czołowych przedstawicieli sztuki nowoczesnej, stąd obecność na wystawie dzieł takich twórców jak: Wassily Kandinsky, Max Ernst, Rudolf Schlichter, Umberto Boccioni i Marcel Duchamp.
(fot. Bartosz Bajerski)
Epoka przyspieszenia i czuły sejsmograf
Lata życia Witkacego, zwłaszcza początek XX wieku, to okres intensywnego przyspieszenia cywilizacyjnego, przełomowych odkryć w różnych dziedzinach nauki. Gwałtownie rozwijały się wówczas technika i przemysł, co zdaniem artysty wpływało na proces mechanizacji życia. Nie bez znaczenia pozostawały także doświadczenia I wojny światowej i rewolucji październikowej. Wszystkie te czynniki, wywołując głębokie zmiany społeczne, ukształtowały wrażliwość i artystyczną postawę Witkacego.
Witkiewicz był wnikliwym obserwatorem i komentatorem zmian cywilizacyjnych (dokonujących się pod wpływem postępu technicznego) w różnych sferach życia – przeobrażeń w polityce, organizacji społecznej, obyczajach i kulturze. Całokształt refleksji filozoficznej Witkacego wydaje się określać horyzont jego twórczości artystycznej i literackiej. Jego dzieła rejestrowały rytm przemian epoki, w której żył. Podejmowały tematykę nowoczesnego życia w sposób aluzyjny, podporządkowując aktualne doświadczenie historyczne wymogowi konstrukcyjnej jedności dzieła. Wybory i intuicje Witkacego nierzadko okazują się prorocze i do dziś aktualne.
(fot. Bartosz Bajerski)
Wyzwania konserwatorskie
Około 25 procent dzieł prezentowanych na wystawie to pastele. Technika ta, chętnie stosowana przez Witkacego, pozwala na szybkie wykonanie efektownego kolorystycznie obrazu i umożliwia uzyskanie różnorodnych efektów, zbliżonych zarówno do rysunku, jak i malarstwa. Prosty warsztat, dający artyście ogromne możliwości, ma jednak swoje wady. Suche farby wykazują silną tendencję do osypywania się. Zachowanie warstwy malarskiej w dobrym stanie wymaga specjalnych zabiegów. W ramach przygotowań do wystawy podjęto zatem szeroko zakrojone prace konserwatorskie.
Aż 90 pasteli wymagało przeprowadzenia prac zabezpieczających. Wyzwaniem była także oprawa kilkuset obiektów: pasteli, rysunków i fotografii. Wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie towarzyszy program kulturalny i edukacyjny oraz dwujęzyczna, polsko-angielska publikacja, której autorzy poddają twórczość Witkacego nowej interpretacji.
