Pokazy, spotkania oraz debaty. 10 dni 24. WATCH DOCS Prawa Człowieka w Filmie
22 listopada, 2024
Pod hasłem: „African Gaze – Queer”. 19. Festiwal Filmów Afrykańskich AFRYKAMERA
29 listopada, 2024

W świecie wyobraźni artysty. „Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach”

Dramat „Noc listopadowa” autorstwa Stanisława Wyspiańskiego znalazł się w centrum zainteresowania twórców nowej wystawy czasowej w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. Ta niezwykła sztuka teatralna powstała dokładnie w tym miejscu, po wizycie artysty na przełomie stycznia i lutego 1898 roku. Niemal 127 lat później zwiedzający ekspozycję zatytułowaną „Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich” będą mieć okazję bliżej poznać inspiracje estetyczne i literackie twórcy oraz dzieje sceniczne jego dramatu. Posłużą temu m.in. kostiumy, rekwizyty i fragmenty dekoracji, a także fotografie i plakaty teatralne. – To wielowątkowa wystawa. Dzięki wizjom Wyspiańskiego przeplatają się tu światy teatru, mitologii i twórczości. Całości dopełniają inspirujące warsztaty, wykłady, dyskusje i działania performatywne – mówi dr Marianna Otmianowska, dyrektorka Muzeum Łazienki Królewskie. Wystawa powstała z okazji 120. rocznicy wydania „Nocy listopadowej”, a potrwa do 2 marca 2025 roku. Kultura wokół Nas poleca wam wizytę w Podchorążówce, Pałacu na Wyspie, a także w Starej Kordegardzie, gdzie zorganizowano przestrzeń edukacyjną zatytułowaną „Co tu grają? Teatralny świat Stanisława Wyspiańskiego”.

Zwiedzając wystawę, można zagłębić się w świat XIX-wiecznych Łazienek Królewskich, a także wyobraźni poetyckiej, plastycznej oraz teatralnej Stanisława Wyspiańskiego. Poznać też związki Łazienek z „Nocą listopadową” oraz dzieje sceniczne dramatu. Kuratorki wystawy przedstawiły inspiracje, którymi w pracy kierował się ten wszechstronny artysta – dramaturg, malarz, grafik, architekt. – Wystawa łączy trzy szczególne fenomeny: wybitną, hipnotyzującą wręcz, poezję dramatyczną Wyspiańskiego, zryw niepodległościowy, który położył podwaliny pod paradygmat idei suwerenności, i wreszcie ogród klasycystyczny, którego wystrój i zabudowa przypominają o śródziemnomorskiej podstawie polskiej kultury. Te elementy – pokazane w perspektywie wizualności – tworzą wspólnie dynamiczny splot obrazów, znaków, artefaktów i barw, niczym kalejdoskop zbudowany z rozbitych luster odbijających ikonosferę polskiej tożsamości – tłumaczy prof. Jagoda Hernik-Spalińska.

Do estetycznych inspiracji pisarza na wystawie zaliczyć można m.in. łazienkowskie dzieła sztuki, jak rzeźby Pallas Ateny i Aresa z Pałacu na Wyspie, „Iliadę” Homera, dramaty muzyczne Richarda Wagnera czy grafikę „Wyspa umarłych” Maxa Klingera. Dzieło to, podobnie jak i obraz Jacka Malczewskiego, który na wystawę dołączy w styczniu 2025 r., to nawiązania do pracy Arnolda Böcklina pod tym samym tytułem, które Wyspiański zobaczył w Bazylei. – Wystawa „Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich” jest wizualną opowieścią o słynnym dramacie wydanym w 1904 r. i jego dziejach scenicznych. Ukazuje niezwykle sugestywną wizję Łazienek jako „teatru ogromnego”, w którym Wyspiański połączył antyczną historię mitologiczną z historią klęski powstania listopadowego. Bogowie z greckiego Olimpu w wizji dramatopisarza zmartwychwstają, są krwawi, zmysłowi i jak ludzie ponoszą porażki, a łazienkowski Amfiteatr zamiast wyspy szczęśliwej zaczyna coraz bardziej przypominać „Wyspę umarłych” Arnolda Böcklina – wyjaśnia dr Joanna Szumańska.

Dla Stanisława Wyspiańskiego inspiracją do stworzenia postaci Ateny, oprócz łazienkowskiej rzeźby, był prawdopodobnie także jej wizerunek autorstwa Gustava Klimta z plakatu na pierwszą wystawę Secesji Wiedeńskiej w1898 roku. Pochodzi on z kolekcji Museen der Stadt Wien i również jest prezentowany w Muzeum Łazienki Królewskie.

Pomysły na wystawienie i realizacje teatralne dramatu

Ważną część ekspozycji stanowią sceniczne dzieje „Nocy listopadowej” z lat 1908-2022. Będzie to opowieść o pomysłach na wystawienie tej sztuki oraz o jej najważniejszych inscenizacjach w historii polskiego teatru. Służą do tego rysunki Stanisława Wyspiańskiego do „Nocy listopadowej” oraz makiety teatralne m.in. jego autorstwa. Ponadto zaprezentowano fotografie, plakaty i afisze teatralne, kostiumy, rekwizyty i fragmenty dekoracji, a także dokumenty pracy nad inscenizacjami, czyli szkice reżyserów i projekty scenografów. Większość tych obiektów pochodzi z teatralnych magazynów, na co dzień niedostępnych dla widzów.

Na wystawie przypomniano teatralne realizacje „Nocy listopadowej” na najważniejszych polskich scenach, począwszy od prapremiery przygotowanej 28 listopada 1908 r., tj. rok po śmierci Stanisława Wyspiańskiego, jednak zgodnie z jego wskazówkami, w reżyserii Ludwika Solskiego w Teatrze Miejskim w Krakowie. Kuratorki wystawy przywołały na niej również inscenizacje trzech wybitnych reżyserów powojennych: Kazimierza Dejmka, Andrzeja Wajdy (zaprezentowana w 1974 r. w Starym Teatrze w Krakowie z kostiumami Krystyny Zachwatowicz, w 1978 r. zarejestrowana w Łazienkach Królewskich i na ulicach Warszawy dla Telewizji Polskiej) oraz Jerzego Grzegorzewskiego. Warto przy tym zwrócić uwagę na to, jak były pokazywane Łazienki Królewskie w poszczególnych spektaklach, jakim podlegały metamorfozom i jakie znaczenie symboliczne nadawali im reżyserzy teatralni. Dodatkowo można posłuchać fragmentów ścieżek muzycznych z wybranych inscenizacji „Nocy listopadowej”.

Wydarzenia towarzyszące wystawie

Wystawie towarzyszy również strefa twórcza w Starej Kordegardzie o nazwie „Co tu grają? Teatralny świat Stanisława Wyspiańskiego” dla rodzin z dziećmi. Ponadto przygotowano szeroki program wydarzeń dla dorosłych, młodzieży i dzieci. W ofercie są m.in. lekcje muzealne, warsztaty artystyczne, przyrodnicze, seminaria, spacery i wykłady –  z dziedziny sztuki, teatru oraz historii. Wystawę uzupełnia audioprzewodnik w języku polskim, angielskim i PJM oraz przedmioty do poznawania przez dotyk, w tym kopia kostiumu Nike, a także próbniki tkanin i materiałów wykorzystywanych w teatrach do kostiumów i scenografii.

Eksponaty prezentowane na wystawie zostały użyczone przez Wien Museum oraz instytucje polskie takie, jak: Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach, Instytut Sztuki PAN, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Teatr Wielki – Opera Narodowa, Teatr Narodowy w Warszawie, Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej, Biblioteka Narodowa, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha – Archiwum Andrzeja Wajdy, Muzeum Krakowa, Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie/Muzeum, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie i Teatr Klasyki Polskiej.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *