Rewolucjonista powszechnej świadomości. „Kopernik i jego świat” na Zamku Królewskim

Jego nazwisko zna każdy, ale na ile znamy go jako człowieka? Mikołaj Kopernik to jeden z największych, a przy tym bezkrwawych rewolucjonistów w historii. Z okazji okrągłego jubileuszu 550-lecia urodzin najważniejszego spośród astronomów na Zamku Królewskim w Warszawie otwarto wystawę. Zatytułowana jest „Kopernik i jego świat” i z jednej strony przybliża jego nietuzinkową osobę, a z drugiej – zabiera zwiedzających w podróż po realiach epoki, której był dzieckiem. Na wystawie prezentowanych jest blisko 170 unikatowych eksponatów wypożyczonych z 21 polskich oraz zagranicznych ośrodków muzealnych i naukowych, w tym pierwsze wydanie głównego, przełomowego dzieła Kopernika „De revolutionibus orbium ceolestium” („O obrotach sfer niebieskich”). Ekspozycję można do 30 lipca podziwiać w przestrzeni Biblioteki Królewskiej – jedynej zachowanej po wojnie przestrzeni Zamku Królewskiego.

Mikołaj Kopernik na zawsze zapisał się w annałach ludzkości jako uczony, który „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”, a więc obalił uświęconą tradycją, a sięgającą starożytności geocentryczną wizję świata, zastępując ją modelem heliocentrycznym. Nie wszyscy jednak wiedzą, że astronomia nie była ani jedyną, ani nawet główną dziedziną zainteresowań tego wybitnego umysłu. Kopernik był także lekarzem, prawnikiem, matematykiem i ekonomistą, a więc prawdziwym człowiekiem renesansu, który wykształcenie zdobywał na najznakomitszych ówcześnie uniwersytetach Europy. Jako kanonik przynależał ponadto do stanu duchownego, a jego głównym źródłem utrzymania było administrowanie dobrami kościelnymi.

Przestrzeń wystawy na Zamku Królewskim podzielona została na części odpowiadające poszczególnym płaszczyznom aktywności Mikołaja Kopernika. Są to kolejno: 1. Gabinet lekarski, 2. Żywot kanonika, 3. Pracownia astronomiczna, 4. Przedsionek gabinetu Kopernika, 5. Gabinet Kopernika. Razem tworzą one narrację na temat wszechstronnej umysłowości uczonego, jak również przybliżają czasy, w których żył. Był to pełen kulturowych i politycznych wstrząsów, ale i naznaczony gwałtownym cywilizacyjnym rozwojem początek nowożytności. Szósta, ostatnia część wystawy poświęcona jest recepcji postaci astronoma w sztuce następnych stuleci.

Prezentowane dzieła

Wśród prezentowanych obiektów zobaczyć będzie można m.in. aż trzy wydania dzieła „O obrotach sfer niebieskich” (w tym pierwsze, kanoniczne), traktat ekonomiczny autorstwa Kopernika oraz inne cenne starodruki, z których część należała do osobistej kolekcji astronoma i zawiera jego odręczne adnotacje. Oprócz tego na wystawie znajdą się zabytkowe przyrządy naukowe z epoki, w tym astrolabium z XV w. i instrumenty pomiarowe należące do Michała Anioła (XVI w.). 

Głównym elementem sekcji poświęconej dziełom sztuki związanym z postacią Mikołaja Kopernika będzie zaś ikoniczne płótno Jana Matejki „Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem” (1873), wypożyczone na tę okazję z Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. To ta uczelnia, wtedy jako Akademia Krakowska – była Alma Mater Mikołaja Kopernika, a teraz jest współorganizatorem wystawy.