Od Paryża przez Amsterdam po Londyn. Przewodnik po europejskich wystawach

Suzanne Valadon, Wassily Kandinsky, Pierre Bonnard, Edvard Munch, Camille Pissarro, Paul Cézanne, ale także David Hockney i Anselm Kiefer. To bohaterowie zaledwie części z najważniejszych wystaw, jakie od zimy do jesieni 2025 roku zaplanowano w europejskich muzeach. Znajdują się one od Paryża, przez Londyn, Amsterdam i Sztokholm aż po Wiedeń czy Pragę. Wybór nie był prosty, bo ten rok kusi wyjątkowymi wydarzeniami. Niektóre z ekspozycji są efektem współprac, dzięki czemu same będą podróżować i zostaną pokazane w kilku miejscach, co stanowi ułatwienie w dotarciu na nie i ich obejrzenie. Wśród 15 wystaw dominują te poświęcone sztuce, głównie malarstwu, ale należy także zwrócić uwagę na dużą prezentację amerykańskiej fotografii w Amsterdamie czy eksponatów od Cartier w Londynie. W tym gronie znalazł się jeden „polski rodzynek”, czyli Stanisław Wyspiański w National Portrait Gallery. W którą podróż za sztuką byście ruszyli? Poniżej znajdziecie kilkanaście propozycji w ramach mojego Przewodnika po wystawach w Europie. Ostatnia z wystaw rozpocznie się z końcem czerwca, co zwiastuje drugą odsłonę – na II połowę roku!

„Suzanne Valadon” – Centre Pompidou w Paryżu (15.01.2025-25.05.2025)

To monograficzna ekspozycja, na której znalazło się ponad 200 obrazów. Reprezentują one najważniejsze motywy twórczości Suzanne Valadon (1865-1938) i podkreślają rolę, jaką francuska artystka odegrała w kształtowaniu się nowoczesnego malarstwa. Wystawa przedstawia ją jako malarkę, ponieważ była też modelką m.in. Auguste’a Renoira czy Henri de Toulouse-Lautrec, a także matką Maurice’a Utrillo, jednego z przedstawicieli École de Paris. Jej talent docenił sam Edgar Degas. Portretowała kobiety, a często samą siebie.

Dzieła pokazywane na ekspozycji w Paryżu pochodzą ze zbiorów Centre Pompidou, które posiada największą kolekcję obrazów malarki, ale także Musée d’Orsay, Metropolitan Museum of Modern Art w Nowym Jorku oraz kolekcji prywatnych. Wystawa wcześniej prezentowana była we francuskich Metz i Nantes oraz w Barcelonie.

„American Photography” – Rijksmuseum w Amsterdamie (7.02.2025-9.06.2025)

To pierwsza nie tylko w Holandii, ale i w Europie tak przekrojowa wystawa amerykańskiej fotografii. Ponad 200 prac autorstwa tak znanych artystów, jak: Sally Mann, Lisette Model, Richard Avedon, Andy Warhol, Paul Strand, Irving Penn, Robert Frank, Diane Arbus, Ming Smith, James Van Der Zee czy Nan Goldin, powstało od końca XIX wieku aż do dziś. Ich dziełom towarzyszą zdjęcia wykonane przez twórców nieznanych, anonimowych czy też nie zajmujących się fotografią zawodowo. 

Pozwoli to ukazać bogatą historię fotograficznego medium w USA – jego obecność w sztuce, prasie, reklamie i życiu codziennym. W jednej z sal wystawowych ponadto zaprezentowana została kolekcja „Painting the Town” autorstwa Carrie Mae Weems. To ciekawy przykład fotografii, która na pierwszy rzut oka wydaje się należeć do nurtu abstrakcyjnego malarstwa. Zdjęcia wykonano w rodzinnym mieście artystki, Portland.

„Kandinsky’s Universe. Geometric Abstraction in the 20th Century” – Museum Barberini w Poczdamie (15.02.2025-18.05.2025)

„Bonnard and the Nordic Countries” – Nationalmuseum w Sztokholmie (20.02.2025-18.05.2025)

To ponad 100 dzieł Pierre’a Bonnarda (1867–1947), francuskiego artysty z początku XX wieku, który stworzył swój własny kolorowy wszechświat, gdy ten znajdujący się wokół niego płonął. Prace zostały wypożyczone z takich instytucji jak Musée d’Orsay w Paryżu, Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku i National Gallery of Art w Waszyngtonie. Pozwalają one spojrzeć na życie i twórczość artysty – począwszy od jego debiutu jako plakacisty. Następnie przedstawiał on życie w Paryżu pod koniec XIX wieku, aż do malowania interpretacji codzienności i krajobrazów w południowo-wschodniej Francji, w Normandii i na francuskiej riwierze, gdzie spędził ostatnie dwie dekady swojego życia. Osobą, która regularnie pojawiała się w pracach artysty – była jego partnerka życiowa, Marthe. Zwiedzający wystawę mogą podziwiać kilka jej własnych, rzadkich dzieł – podpisanych „Marthe Solange”.

Ekspozycja „Bonnard and the Nordics” przedstawia znaczący wpływ, jaki francuski malarz wywarł, zarówno za życia, jak i po śmierci. Stąd obecność prac artystów ze Skandynawii, takich jak Ragnar Sandberg, Karin Parrow i Ivan Ivarson (Szwecja) czy Magnus Enckell i Ellen Thesleff (Finlandia). Wystawa przybliża też wyjątkową relację między malarstwem Bonnarda a obrazami Norwega Edvarda Muncha. Ekspozycja po Sztokholmie będzie od 15 czerwca do 19 października 2025 r. pokazywana w Lillehammer Art Museum.

„Gothic Modern. From Darkness to Light” – Nasjonalmuseet w Oslo (28.02.2025-15.06.2025), a później Albertina w Wiedniu (19.09.2025-11.01.2026)

„Anselm Kiefer” – Van Gogh Museum i Stedelijk Museum w Amsterdamie (7.03.2025-9.06.2025)

Po raz pierwszy w swojej historii Muzeum Van Gogha i Stedelijk Museum połączyły siły, aby zorganizować dużą wystawę poświęconą jednemu z najważniejszych artystów naszych czasów: Anselmowi Kieferowi. Stawia ona go w centrum uwagi, choć od dzieciństwa miał szczególny związek z twórczością Vincenta van Gogha. Do dziś podziw Kiefera dla holenderskiego malarza jest obecny w jego pracach. Ma on również długą, osobistą historię związaną ze Stedelijk Museum. Instytucja ta kupowała i wystawiała jego prace od samego początku, dając tym samym wyraz uznania za jego sztukę.

Specjalnie na tę wystawę artysta, świętujący w tym roku 80. urodziny stworzył nowe dzieła, których nigdy wcześniej nie pokazywano. Towarzyszą im prace z kolekcji obu sąsiadujących placówek w Amsterdamie. W Van Gogh Museum są prezentowane słynne obrazy Vincenta van Gogha wraz z dziełami Kiefera. Z kolei w Stedelijk Museum po raz pierwszy można zobaczyć wszystkie obrazy Niemca z jednej z jego kolekcji razem.

„Edvard Munch. Portraits” – National Portrait Gallery w Londynie (13.03.2025-15.06.2025)

Powszechnie uważany za jednego z największych portrecistów XIX i XX wieku, Edvard Munch konsekwentnie tworzył intymne wizerunki rodziny, przyjaciół, kochanek, pisarzy, artystów, patronów i kolekcjonerów, a także niezwykłą gamę autoportretów. Dzięki energicznym pociągnięciom pędzla, wyrazistym kolorom i bezpośredniemu zaangażowaniu w portretowaną osobę, prace te wywarły silny wpływ na ten gatunek w malarstwie.

To pierwsza wystawa w Wielkiej Brytanii, która skupia się na tym ważnym, ale czasami pomijanym aspekcie twórczości artysty. „Edvard Munch Portraits” pokazuje, jak malował on wizerunki na zamówienie i z powodów osobistych. Wiele jego obrazów pełniło również funkcję ikon lub przykładów stanu kondycji ludzkiej, mimo że opierały się na bezpośredniej obserwacji konkretnych osób.

„Stanisław Wyspiański: Portrety” – National Portrait Gallery w Londynie (27.03.2025-13.07.2025)

To pokaz szesnastu najwybitniejszych portretów artysty, z których wiele nigdy nie było pokazywanych poza Polską. W swoich dziełach Stanisław Wyspiański używa odważnego koloru i wyrazistej linii. Na wystawie obok autoportretów oraz portretów członków rodziny artysty można zobaczyć wizerunki znanych krakowian i postaci związanych z ruchem młodopolskim, takich jak pisarz Jerzy Żuławski czy aktorka Irena Solska. Ponadto też portrety małżeństwa zaprzyjaźnionego z artystą, Dagny Juel-Przybyszewskiej oraz Stanisława Przybyszewskiego.

Ekspozycja to efekt działań National Portrait Gallery w Londynie we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie i Muzeum Narodowym w Poznaniu, przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. Projekt wspierany jest także przez British Council jako część tegorocznego UK/Poland Season. Wystawa ta uzupełnia ekspozycję „Edvard Munch: Portrety”, oferując odwiedzającym możliwość zobaczenia namalowanego przez Wyspiańskiego portretu bliskiej przyjaciółki Muncha, Dagny Juel-Przybyszewskiej, która odegrała kluczową rolę w przedstawieniu twórczości norweskiego malarza i grafika krakowskim artystom.

„David Hockney” – Fondation Louis Vuitton w Paryżu (9.04.2025-1.09.2025)

„Cartier” – Victoria & Albert Museum w Londynie (12.04-2025-16.11.2025)

Ponad 350 obiektów, w tym drogocenna biżuteria, zabytkowe kamienie szlachetne, kultowe zegarki i zegary, które obrazują ewolucję dziedzictwa sztuki, wzornictwa i rzemiosła firmy Cartier od początku XX wieku znalazło się na tej dużej wystawie.

„Maria Helena Vieira da Silva: Anatomy of Space” – Peggy Guggenheim Collection w Wenecji (12.04.2025-15.09.2025)

„Women Artists 1300-1900” – Narodowa Galeria w Pradze (30.05.2025-2.11.2025)

To prezentacja twórczości artystycznej kobiet od średniowiecza do końca XIX wieku, działających w Europie Środkowej, Holandii i Włoszech. Wystawione dzieła sztuki podkreślą ich wyjątkowe cechy, szczególnie w malarstwie, rzeźbie, rysunku i grafice. Znajdzie się też miejsce na opis środowiska, w którym pracowały artystki, powiązania społeczne i wpływy kształtujące ich twórczość oraz tematy, które eksplorowały w swojej sztuce. Wystawa koncentruje się na okresie 1300-1900, ponieważ stanowi on punkt zwrotny w statusie artystek: stopniowo zyskiwały one dostęp do szkół artystycznych, a zarówno arystokratki, jak i kobiety z miast aktywnie angażowały się w sztukę. Przejmowały coraz większą kontrolę nad swoimi karierami, stopniowo ugruntowując swoją pozycję zawodową i społeczną. Jednak tylko nieliczne byli w stanie prowadzić pracownię artystyczną tak jak mężczyźni.

Temat wystawy podkreśla kluczowe przesłanie: podczas gdy płeć wpływa na ekspresję artystyczną i historycznie ograniczała możliwości kobiet w zakresie uznania i edukacji, to tak naprawdę liczy się talent, umiejętności i determinacja, by odnieść sukces w świecie, w którym nadal dominują mężczyźni. Niektórych może zaskoczyć fakt, że śmiałe fantazje kobiet ujawniły się już w okresie średniowiecza, ujawniając, jak zwłaszcza zakonnice i mniszki żywiły zarówno erotyczne, jak i macierzyńskie pragnienia. Odwiedzający będą również zafascynowani historiami malarek z okresu renesansu, z których wiele padło ofiarą przemocy i intryg. Okrucieństwo, którego doświadczyły, często znajdowało odzwierciedlenie w ich pracy artystycznej. Wiele z nich starało się dorównać dorobkowi swoich męskich odpowiedników, udowadniając, że były równie utalentowane, jeśli nie bardziej.

„Pissarro” – Museum Barberini w Poczdamie (14.06.2025-28.09.2025)

Około 80 pejzaży, martwych natur i portretów pochodzących z kilkudziesięciu międzynarodowych kolekcji pozwoli na szeroki przegląd całej twórczości Camille’a Pissarro. Był centralną postacią w kolektywie impresjonistów, choć urodzony na Karaibach, przybył do Francji w 1855 r. Od razu, dzięki swojemu rewolucyjnemu stylowi malowania – przyciągnął do siebie podobnie myślących ludzi. Był jedynym malarzem, który wziął udział we wszystkich ośmiu wystawach impresjonistów w Paryżu.

Wystawa „The Honest Eye: The Impressionist Pissarro” powstała we współpracy z Denver Art Museum, gdzie będzie ona pokazywana od 26 października 2025 r. do 8 lutego 2026 r. Ekspozycję w Museum Barberini w Poczdamie poprzedził pokaz 20 grafik z Kupferstichkabinett Staatliche Museen zu Berlin. Dał on odwiedzającym przedsmak dużej retrospektywy.

„Radical! Women Artists and Modernism 1910-1950” – Belvedere w Wiedniu (18.06.2025-12.10.2025)

To dialog między ponad sześćdziesięcioma artystkami z więcej niż dwudziestu krajów. Niezależnie od pochodzenia i stylu, łączyło je dążenie do nowych form wizualnych, które pozwoliłyby uchwycić współczesny świat. Prace m.in. Sonii Delaunay, Leonor Fini, Katarzyny Kobro, Tamary Łempickiej, Alice Lex-Nerlinger, Jeanne Mammen, Marlow Moss, Alice Neel i wielu innych – dokumentują ich przełomowy wkład w zmieniające się społeczeństwo, a także krytyczne stanowisko wobec wydarzeń politycznych.

Wystawa ta ma za zadanie rzucić nowe światło na ich twórczość, a także jest wyzwaniem dla historii sztuki tworzonej głównie przez mężczyzn, która marginalizowała lub nawet wymazywała kobiety artystki z kanonu sztuki nowoczesnej. Jednocześnie wzbogaca tę historyczno-artystyczną narrację o kalejdoskop nowych perspektyw. Wystawa „Radical! Artystki i modernizm 1910–1950” to wspólny projekt Narodni Galerie w Pradze z Muzeum Arnhem i Saarlandmuseum – Moderne Galerie z Saarbrücken.

„Cézanne au Jas de Bouffan” – Musée Granet w Aix-en-Provence (28.06.2025-12.10.2025)

Taka wystawa mogłaby się odbyć tylko we francuskim mieście Aix-en-Provence, w którym przyszedł na świat oraz zmarł malarz Paul Cézanne (1839-1906). To otaczające je krajobrazy i góra, która stała się mityczna dzięki jego obrazom, były scenerią pracy życiowej tego artysty. Zaprezentowanych zostanie ponad 130 obrazów, rysunków i akwareli. Ta retrospektywa pozwoli zanurzyć się w intymnym świecie artysty, ujawniając jego głęboką więź z rodzinnym domem. Obecne będą główne tematy bliskie Cézanne’owi, a wśród dzieł znajdą się m.in. martwe natury i krajobrazy, a także portrety i autoportrety. Bezcenne dzieła będą pochodzić z całego świata, w tym z głównych muzeów francuskich, takich jak Musée d’Orsay, a także z Bazylei, Chicago, Cambridge, Londynu, Los Angeles, Nowego Jorku, Ottawy, Tokio i Zurychu.

Wystawa w Musée Granet zbiega się w czasie ze stopniowym otwieranie domu rodzinnego artysty, rezydencji Jas de Bouffan oraz renowacją jego pracowni w Les Lauves. Ta rezydencja to nie tylko miejsce do życia, ale prawdziwe laboratorium, w którym Cézanne eksperymentował ze swoją sztuką przez prawie 40 lat, w latach 1859–1899.