Od Anto i Rosenstein po Stażewskiego. Kolekcja. Opowieść o współczesnej sztuce polskiej

Jak wyglądał świat Magdaleny Abakanowicz, Marii Anto, Zuzanny Janin, Kojego Kamojego, Erny Rosenstein, Henryka Stażewskiego, Jarosława Modzelewskiego i Wacława Taranczewskiego? Choć ich twórczość dzieli wiele, szczególnie minimalizm Kamojego od surrealistycznych wizji Rosenstein, to bohaterki i bohaterowie tej książki tworzyli w tych samych czasach. Nie potrzebowali jednolitego programu – łączyły ich wspólnota doświadczeń i więzy przyjaźni. „Kolekcja” Borysława Czyżaka to jednak nie tylko zbiór dzieł czy przedstawienie twórczości wybranych artystów, ale opowieść o podróży przez życie i sztukę. Autor opisuje konteksty ich działania, relacje z innymi twórcami, ale także z wrażliwością i głębią przybliża osobistą drogę do odczuwania i rozumienia sztuki współczesnej. I robi to jako fizyk z wykształcenia, a kolekcjoner z zamiłowania.

W tej biografii pokolenia Czyżak odmalowuje nie tylko sylwetki twórców i twórczyń, ale także kontekst, w którym funkcjonowali, i przemiany zachodzące w artystycznym świecie – i poza nim. Jednocześnie w duchu slow art zachęca do niespiesznego obcowania ze sztuką i wielokrotnego powracania do tych samych dzieł, odkrywania ich ciągle na nowo. Kolekcja to hołd dla osobistego odbioru sztuki, dla tego, jak dzieło oddziałuje na nasze zmysły i emocje. To książka dla tych, którzy pragną zrozumieć sztukę współczesną i są otwarci na poszukiwanie własnej drogi do niej – także przez pryzmat własnych doświadczeń i refleksji. „Książka jest kolekcją wyobraźni, to autobiografia życia ze sztuką: od pierwszych naiwnych zachwytów po wkroczenie na ścieżkę badacza zgłębiającego sekrety swoich bohaterów i bohaterek” — można przeczytać we wstępie Marty Czyż. 

„Borysław Czyżak zabiera nas ze sobą w podróż, która nie ma jednego celu. Jednych porwie opowieść o sztuce i życiu Marii Anto, drugich odkrycie zapomnianego nieco malarstwa kolorysty Wacława Taranczewskiego, a jeszcze innych uwiedzie historia Gruppy i Jarosława Modzelewskiego. Autor zaraża pasją i imponuje dociekliwością, a przede wszystkim darem przenikliwego spojrzenia. To, co i jak widzi, to efekt wieloletnich wojaży, odwiedzin, rozmów i lektur. Jego pasja to nie tylko podziw dla wybitnych dzieł. Odrębne spojrzenie autora stoi na równi z jego wątpliwościami, próbami zrozumienia i przedstawienia czytelnikom i czytelniczkom własnej ścieżki, którą podążał, odkrywając poszczególnych artystów i artystki. Kolekcja to książka o patrzeniu na sztukę jak na proces, w trakcie którego poznajemy nie tylko prace i ich twórców, ale również samych siebie” — uważa Agnieszka Rayzacher.

„Żeby widzieć, trzeba wiedzieć. Taką naukę wyniosłam ze studiów historii sztuki. Prawda, jednak niewystarczająca. Opowieści o doświadczaniu dzieł sztuki, którymi dzieli się z nami Borysław Czyżak, uświadomiły mi, że żeby widzieć, trzeba chcieć patrzeć i odczuwać. Poznanie przychodzi w miarę patrzenia. Dzisiaj, w dobie pospiesznego scrollowania, pochwała koncepcji slow art oraz przytoczone przez autora słowa profesora Mieczysława Porębskiego «Do zobaczenia obrazu potrzebne jest krzesło» nabierają szczególnej mocy. W zbiorze subiektywnych esejów Borysława Czyżaka dostajemy przekrojowy obraz sztuki polskiej XX wieku, erudycyjnie pogłębiony o tło historyczne, społeczne, polityczne, towarzyskie, z odwołaniami do dokonań artystów ze świata. Bo sztuka nie dzieje się w próżni” — podkreśla Małgorzata Czyńska.

O autorze

Borysław Czyżak to z wykształcenia fizyk, który po obronie doktoratu odbył staże naukowe na Uniwersytecie Oksfordzkim i Uniwersytecie Stanforda. Autor kilkudziesięciu prac naukowych z tej dziedziny. 

Miłośnik i kolekcjoner sztuki XX wieku, a także absolwent studiów podyplomowych z historii sztuki nowoczesnej w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie. Członek Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Mieszka z rodziną na warszawskim Żoliborzu.