Najlepsze z najlepszych. Kilkanaście wystaw czasowych w ośmiu miastach Polski

Pół wieku „Ziemi obiecanej”, 80. rocznica zakończenia II wojny światowej, 20 lat od śmierci Zdzisława Beksińskiego czy 385 lat od odejścia Petera Paula Rubensa. Można by powiedzieć, że 2025 rok obfituje w rozmaite rocznice. Stały się one przyczynkiem do wielu ciekawych wydarzeń w polskich muzeach. Wyczekują ich nie tylko miłośnicy sztuki, zarówno tej dawnej, jak i współczesnej. Niektóre z wystaw kuszą na tyle, że warto będzie za nimi podróżować nawet wiele kilometrów. Od Gdańska do Lublina przez Warszawę i Łódź, nie zapominając o Poznaniu, Kielcach, Wrocławiu i oczywiście Krakowie. W moim autorskim przewodniku znalazły się wystawy, których otwarcie zaplanowano od połowy lutego do połowy czerwca 2025 roku, ale na zwiedzanie niektórych z nich będzie czas aż do późnej jesieni. Lepiej jednak nie odkładać tego na później – tylko już teraz wszystko sobie zaplanować.

„Pół wieku »Ziemi obiecanej«” – Muzeum Kinematografii w Łodzi (14.02.2025-4.05.2025)

Na wystawie znalazły się m.in. oryginalne notatki Andrzeja Wajdy z czasu realizacji filmu, a znajdujące się w Muzeum historyczne wnętrza pałacu łódzkich fabrykantów Anny i Karola Scheiblerów, w których kręcone były ważne sceny, są miejscem prezentacji kostiumów z filmu. Specjalnie z myślą o tej ekspozycji przygotowane zostało nagranie, w którym o arcydziele wypowiadają się twórcy i twórczynie „Ziemi obiecanej”. 

Są to aktorzy: Daniel Olbrychski, Andrzej Seweryn, Wojciech Pszoniak, Anna Nehrebecka oraz drugi reżyser filmu Jerzy Domaradzki, kostiumografka Barbara Ptak, charakteryzatorka Anna Adamek, asystent kierownika produkcji Waldemar Król, drugi scenograf Andrzej Haliński, montażystka Halina Prugar-Ketling, a także konserwatorzy: Wojciech Walczak i Małgorzata Laurentowicz-Granas.

„Wystawa niestała. 4xkolekcja” – Muzeum Sztuki Nowoczesnej (21.02.2025-5.10.2025)

To pierwsza w tej skali prezentacja kolekcji MSN-u, budowanej systematycznie od 2011 roku. Na ekspozycję składa się ponad 150 prac w ramach czterech sekcji („Sztandar. Zaangażowanie, realizm i sztuka polityczna”, „Tworzywa sztuczne: ciała, towary, fetysze od zimnej wojny po współczesność”, „Przenicowany świat. Sztuka, duchowość i przyszłe współistnienie”, „Realne abstrakcje. Autonomia sztuki wobec katastrof nowoczesności”), które są perspektywami interpretacji i widzenia tych zbiorów. Dzieła pochodzą z tego samego okresu historycznego: pomiędzy latami pięćdziesiątymi XX wieku a współczesnością. Należą nie tylko do Muzeum, ale także kolekcji innych instytucji oraz zbiorów prywatnych.

Są wśród nich: „Przyjaźń” i „Lampy” Aliny Szapocznikow, rzeźba „Silver Rain” Sylvie Fleury, instalacja rzeźbiarska Cathy Wilkes, „Fasada” Moniki Sosnowskiej, a także prace Marii Jaremy, Nikity Kadana czy Romana Stańczaka. Wystawa jest „niestała” nie tylko dlatego, że będzie ją można zobaczyć do jesieni 2025 roku, ale przede wszystkim z tego powodu, że kanon dzieł sztuki współczesnej jest ruchomy, niestały. Prezentacji dzieł z kolekcji MSN-u towarzyszy program wydarzeń: oprowadzań, spotkań, warsztatów czy interwencji performatywnych.

„Masaaki Ohya. Tajemnice natury” – Muzeum Narodowe w Gdańsku (1.03.2025-25.05.2025)

Prezentowana w Oddziale Sztuki Nowoczesnej to prezentacja dorobku wybitnego japońskiego artysty, którego twórczość nie była dotąd w Polsce szerzej znana. W Pałacu Opatów pokazane zostanie siedemdziesiąt grafik powstałych na przestrzeni ostatnich dwóch dekad. Cztery cykle ukazują dominujące w twórczości artysty toposy: Naturę a także cykl Życia i Śmierci – ludzi, zwierząt i roślin. Wieczny cykl narodzin oraz powolny, lecz nieunikniony upływ czasu to stałe tematy jego zainteresowań. 

Masaaki Ohya wierzy, że każde życie we Wszechświecie ma swoje przeznaczenie, którego jednak nie znamy – to tajemnica każdej istoty: człowieka, zwierzęcia czy rośliny. Artysta tworzy prace metodą wklęsłodruku (akwaforta, akwatinta, mezzotinta, sucha igła), czerpiąc inspiracje z naturalnych form, kształtów i zjawisk. Ich wzajemne przenikanie się decyduje o sile przekazu, czyniąc jego grafiki swoistymi traktatami filozoficznymi. Prace prezentowane w Gdańsku pochodzą z pracowni artysty.

„St. Ives, i gdzie indziej” – Muzeum Sztuki w Łodzi (5.03.2025-7.06.2025)

Wystawa prezentuje prace artystów brytyjskich związanych ze środowiskiem St Ives, niewielkiej miejscowości portowej położonej w najdalej wysuniętej na zachód części Półwyspu Kornwalijskiego w Wielkiej Brytanii. Środowisko to, skupiające twórców, takich jak Wilhelmina Barns-Graham, Sandra Blow, Terry Frost, Roger Hilton, Peter Lanyon, Margaret Mellis, William Scott czy Bryan Wynter, nie stanowiło formalnej grupy z jednolitym programem. Ukształtował się w nim, wyprowadzony z abstrakcyjnych struktur prac Barbary Hepworth i Bena Nicholsona, a także z surowych pejzaży morskich Alfreda Wallisa, swoisty idiom malarski i rzeźbiarski, w którym charakter rozstrzygnięć formalnych pozostaje w mniej lub bardziej ścisłej korelacji z nasyceniem i przebiegiem doświadczenia krajobrazu.

W zgromadzonych pracach manifestuje się wyostrzona świadomość przebywania i uwrażliwienie na niepowtarzalne jakości miejsc, w których artyści ci pracowali. Wchodzą one w interesujący rezonans z dokonaniami artystów polskich tego okresu – pracami Saszy Blondera, Katarzyny Kobro, Leopolda Lewickiego, Władysława Strzemińskiego i Adama Marczyńskiego. Łącznik między obydwoma środowiskami stanowi twórczość Piotra Potworowskiego, którego pobyt w Polsce w latach 1958–1962 był okazją do zastosowania idei wypracowanych przez niego w Wielkiej Brytanii, w artystycznym dialogu ze środowiskiem brytyjskim, w kontekście polskim. Wystawa prezentowana jest w ramach projektu UK/Poland Season 2025 i towarzyszy jej bogato ilustrowany dwujęzyczny katalog.

„Józef Chełmoński 1849-1914” – Muzeum Narodowe w Poznaniu (7.03.2025-29.06.2025)

To chronologiczna prezentacja twórczości jednego z najważniejszych polskich artystów drugiej połowy XIX w., dzięki czemu można zapoznać się z jej dynamiką, dominującymi w danym momencie tematami, zmieniającymi się sposobami malowania, zaniechanymi wątkami czy powrotami motywów. Podróż przez lata działalności artystycznej obfituje w spotkania z prawdziwymi arcydziełami, jak chociażby „Babie lato”, „Wieczór letni – wspomnienie Ukrainy”, „Noc księżycowa”, „Orka”, „Bociany” czy „Burza”.

Projekt „Chełmoński” to wyjątkowe wydarzenie na mapie polskiej kultury, w który zaangażowały się trzy najstarsze i największe muzea narodowe w Polsce: warszawskie, poznańskie i krakowskie. Ich współpraca zaowocowała powstaniem imponującej ekspozycji dzieł Józefa Chełmońskiego, składającej się zarówno z prac znanych, jak i takich, o których istnieniu nikt dotąd nie wiedział, pochodzących zarówno z kraju, jak i z zagranicy, zarówno z kolekcji publicznych, jak i prywatnych.

„1945. Nie koniec, nie początek” – Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN (7.03-2025-15.09.2025)

To wystawa o ludziach, którzy na zgliszczach starego świata próbowali zbudować swoje życie na nowo. Pozbawieni niemal wszystkiego – bliskich, społeczności, domu, stawali przed dramatycznym wyborem: zostać czy wyjechać? Było ich już niewielu. Dziewięćdziesiąt procent polskich Żydów i Żydówek zginęło w Zagładzie. Na wystawie w 80. rocznicę zakończenia II wojny światowej można zobaczyć powojenną rzeczywistość oczami tych, którzy ocaleli. 

Zdjęcia, dokumenty, listy, ulotki, a także osobiste pamiątki posłużą za opowiedzenie trudnej prawdy o rzeczywistości polskich Żydów i Żydówek po 1945 roku. W indywidualnych biografiach znajdują się powroty, próby odbudowy społeczności żydowskiej, aktywizm polityczny, życie w ukryciu, ale także emigracja. Taką decyzję podjęła zdecydowana większość, bo już w latach 1944–1946 Polskę opuściło ponad 200 tysięcy Żydów i Żydówek.

„FENOMENalny Beksiński” – Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Pawilon Czterech Kopuł (13.04.2025-24.08.2025)

W 2025 r. mija 20 lat od tragicznej śmierci Zdzisława Beksińskiego i z tej okazji przybliżony zostanie mniej znany, lecz niezwykle istotny aspekt jego twórczości – fotografia. Zajmował się nią w latach 50. i na początku lat 60. XX w., ale już w 1958 r. uznał to medium za pozbawione artystycznej wartości i zdecydował się je porzucić. Jego refleksje stały się punktem wyjścia do głębszej analizy natury i roli fotografii w kontekście wyzwań współczesności. Ta ekspozycja jest próbą osadzenia artysty w szerszym kontekście, w którym pojawi się nie tylko jako twórca „przerażający” i „mroczny”, ale także jako pionier i poszukiwacz nowych form wyrazu, walczący z ograniczeniami.

Eksponowane na wystawie fotografie są częścią bogatej kolekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu, jednej z największych w Polsce. Po raz pierwszy przedstawione zostaną w tak dużym wyborze. Twórczość artysty znajdzie się w relacjach z ważnymi postaciami polskiej fotografii jak Jerzy Lewczyński czy Bronisław Schlabs. Ważnym elementem będzie także specjalnie przygotowana na wystawę realizacja związanego z Beksińskim, chociaż dużo od niego młodszego artysty, Normana Leto – „Bryła życia”.

„Abakanowicz. Bez reguł”, odsłona Rzeźby w Ogrodach – Zamek Królewski na Wawelu (25.04.2025-28.09.2025)

Rzeźbiarska twórczość Magdaleny Abakanowicz operuje efektem zaskoczenia wynikającym z zawartego w jej pracach napięcia między podobieństwem jej rzeźb do ciała człowieka a ich skalą, sposobem reprezentacji, uproszczeniem i defragmentacją. Rzeźby artystki stanowią reprezentacją wiary w możliwość przedstawiania tego, co ukryte. Wystawa w Ogrodach Królewskich Zamku na Wawelu, zgodnie z jej założeniami, stworzy przestrzeń sprzyjającą budowaniu nowej relacji widza z dziełami Abakanowicz i miejscem ich prezentacji.

„Co babie do pędzla?! Artystki polskie 1850-1950” – Muzeum Narodowe w Lublinie (26.04.2025-5.10.2025)

Cztery lata przygotowań, mnóstwo przeczytanych książek, kwerend, odwiedzonych muzeów i jedna kuratorka wystawy. A na niej aż 135 artystek, ponad 550 obiektów, 81 kolekcjonerów i instytucji wypożyczających dzieła sztuki, a także zaangażowanie prawie całego zespołu Muzeum Narodowego w Lublinie.

„Kierunek Paryż. Polskie artystki z pracowni Bourdelle’a” – Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Rzeźby w Królikarni (9.05.2025-26.10.2025)

Od początku XX wieku w Polsce można było zaobserwować niezwykłe zainteresowanie rzeźbiarstwem wśród młodych kobiet – dyscypliną, która uchodziła wciąż za typowo męską. W Warszawie od 1904 roku kobiety mogły studiować w Szkole Sztuk Pięknych, zaś w Krakowie dopiero od 1920. Wcześniej mogły się uczyć tylko w prywatnych szkołach oraz w pracowniach artystów. Fakt ten w dużej mierze przyczynił się do poszukiwania sposobów kształcenia zagranicą. Paryż, od końca XIX wieku pełnił rolę artystycznej stolicy świata, a osobowością rzeźbiarską, która przyciągała uwagę był Antoine Bourdelle, ceniony rzeźbiarz i pedagog, który starał się nie narzucać swojej wizji, ale inspirował.

Uczyło się u niego wiele wybitnych polskich artystek, które swoją twórczością i sukcesami, także na arenie międzynarodowej, wpisały się na stałe w historię sztuki m.in. Jadwiga Bohdanowicz, Janina Broniewska, Luna Drexler, Helena Głogowska, Maria Szczytt-Lednicka, Kazimiera Pajzderska-Małaczyńska, Olga Niewska, Mika Mickun czy Zofia Trzcińska-Kamińska. Wystawa będzie ukazywać twórczość wybranych z nich, nie tylko rzeźbiarek, ich związki ze sztuką mistrza, poszukiwania własnej, indywidualnej drogi, różnorodność form, materiałów i tematów. Ekspozycję wzbogacą fotografie archiwalne i dokumenty. To druga wystawa przygotowana w ramach projektu badawczego Polskie rzeźbiarki XIX–XX wieku, realizowanego we współpracy z Musée Rodin w Paryżu, Musée Camille Claudel w Nogent-sur-Seine i Musée Antoine Bourdelle w Paryżu.

„Wyprawa, czyli Malczewski w podróży” (tytuł roboczy) – Zamek Królewski na Wawelu (30.05.2025-17.08.2025)

To pokaz 50 rysunków i akwareli autorstwa artysty. Związane są one z wyprawą archeologiczną Karola Lanckorońskiego do Pamfilii i Pizydii (historycznych krain na terenie prowincji Anatolia w dzisiejszej Turcji) zorganizowaną w 1884 roku. Rysunki te składają się na interesującą tak pod względem artystycznym, jak też poznawczym kronikę wyprawy. Wzięli w niej udział wybitni uczeni niemieccy, austriaccy i polscy, a Jacek Malczewski stał się jej kronikarzem.

Zbiór rysunków, pokazywany publicznie ostatni raz w ubiegłym wieku, ponownie ujrzy światło dzienne.

„Rubens na Śląsku” – Muzeum Narodowe we Wrocławiu (31.05-2025-30.11.2025)

To pierwsza w historii wystawa prezentująca wyrazy fascynacji sztuką genialnego malarza flamandzkiego doby baroku na ziemiach historycznego Śląska. Przypada ona w 385. rocznicę śmierci Petera Paula Rubensa. Okazuje się, że fascynacje jego sztuką znaczyły na ziemiach Śląska setki, jeśli nie tysiące dzieł i przedmiotów rzemiosła artystycznego. Od swoistej perły w koronie, jaką był obraz samego mistrza znajdujący się w prywatnej kolekcji śląskiej, poprzez rysunki, ryciny tworzone w Antwerpii przez uczniów zatrudnionych w Szkole graficznej Rubensa, kopie, naśladownictwa malarskich oryginałów rozsiane w kolekcjach państwowych, prywatnych, bibliotekach i zbiorach kościelnych, aż po tkaniny artystyczne, kielichy czy patery.

Na wystawę tę składają się zarówno eksponaty pochodzące ze zbiorów własnych Muzeum, jak i dzieła użyczone z kolekcji innych muzeów oraz zasobów kościelnych. Pojawią się na niej również obiekty z kolekcji zagranicznych, niepokazywane dotąd w kraju, które dowodzą, jak ogromny wpływ na artystów śląskich i na Śląsku działających miała spuścizna malarskiego i graficznego warsztatu antwerpskiego mistrza.

„Powróćmy jak za dawnych lat” – Muzeum Narodowe w Kielcach (3.06.2025-26.10.2025)

Wystawa, której tytuł został zaczerpnięty z piosenki Jerzego Jurandota i Henryka Warsa (1935), będzie się koncentrować na wybranych motywach i wątkach w sztuce dwudziestolecia międzywojennego, obfitującego w rozmaite zjawiska artystyczne. Zaprezentowane zostaną obrazy, rzeźby oraz liczne przykłady dynamicznie rozwijającego się w tym czasie plakatu reklamowego. Jednak specjalny nacisk położony będzie na sztukę przedmiotu, czyli tę, która kształtuje powszechne upodobania, stanowiąc jednocześnie ich wykładnik i odwzorowanie, a także potrafi przenieść widza w ten wyjątkowy czas i oddać jego klimat. 

Na ekspozycji zostaną pokazane przykłady polskiej produkcji ceramicznej, w tym słynne garnitury ćmielowskie: „Kula”, „Kaprys” i „Płaski”, będące kwintesencją stylu art déco. Odrębną grupę stanowią szkła z wiodących polskich hut, jak: Niemen, Zawiercie, Hortensja oraz znakomite przykłady polskich kilimów i żakardów. Pokaz uzupełnią stroje i elementy ubioru, a także fotografie największych gwiazd kina, bo okres dwudziestolecia międzywojennego to szybki rozwój tej nowej dziedziny sztuki. Na jej popularność wpływały nie tylko kreacje aktorskie, ale wraz z pojawieniem się filmu dźwiękowego piosenki, które szybko stawały się szlagierami. Ani powojenny, ani tym bardziej dzisiejszy świat kinematografii w niczym nie przypomina tego z czasów dwudziestolecia międzywojennego. Pozostały tylko piosenki, których nie sposób zapomnieć…