Malarz, miłośnik zabytków i kolekcjoner. Wystawa „Matejko. Malarz i historia” w MNK

Wśród malarzy polskich nie ma chyba powszechniej znanego artysty niż Jan Matejko. Jego obrazy towarzyszą kolejnym pokoleniom Polek i Polaków. To właśnie twórczość tego artysty ukształtowała wyobrażenia o najsłynniejszych wydarzeniach z historii narodu polskiego. Ponad 300 obiektów – obrazy, szkice, rysunki, fotografie, dokumenty, medale i stroje znalazły się na wystawie „Matejko. Malarz i historia” w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie.  Ekspozycję podzielono na tematy: „Cóż po malarzu w czasie marnym?”,  „Młody Matejko”, „Narodziny artystycznego dziejopisa”, „Obrazowanie historii”, W Europie Środkowo-Wschodniej, czyli gdzie?”, „Rzeczpospolita,  ale czyja?”, „Cywilizacja, ale jaka?”. Ma to pomóc w odpowiedzi na podstawowe pytanie, jakie przed zwiedzającymi stawia kurator wystawy dr hab. Michał Haake (prof. UAM): „Matejko chciał malować obrazy o polskich dziejach, które zarazem będą «utworami artystycznymi». Pragnął być «artystycznym dziejopisem». Czy potrafił skutecznie ująć fakty historyczne w formę artystyczną?”. Wystawę można zwiedzać do 7 stycznia 2024 roku.

Jan Matejko (1838–1893) był najwybitniejszym malarzem doby historyzmu, miłośnikiem zabytków i kolekcjonerem. Nie tylko opowiadał o polskich, w większości, dziejach, ale czynił to w sposób, który zdumiewał widzów zarówno w Krakowie czy Warszawie, jak i w Wiedniu czy Paryżu. „Skarga” i „Rejtan” witane były w stolicy Francji jako znak odrodzenia wielkiego malarstwa historycznego, które w drugiej połowie XIX w. przechodziło niewątpliwy kryzys. Ale twórczość Matejki bynajmniej nie była jedynie odnowieniem dawnych, choćby najświetniejszych formuł, lecz propozycją nowej, autorskiej koncepcji obrazowana „dziejowego wypadku”, tworzącej opowieść, w której także i dzisiaj możemy się przeglądać, kiedy pytamy „skąd nasz ród”, dlaczego trwamy jako wspólnota już ponad tysiąc lat, a także dostrzegając i starając się zrozumieć zjawiska dla tego trwania niebezpieczne.

Wystawa „Matejko. Malarz i historia” przybliża fascynujące oblicze sztuki krakowskiego artysty, prezentując zarówno wspomniane obrazy wielkiego cyklu historycznego, jak i dziesiątki prac mniejszych formatem, ale doniosłych treścią (w tym pochodzących ze zbiorów prywatnych oraz zagranicznych), a także szkice i rekwizyty wykorzystywane w procesie twórczym – w sumie ponad trzysta dzieł ukazujących bogactwo tych dokonań. Przypomina także o społecznych zasługach Matejki, gromadząc liczne świadectwa wdzięczności i uznania kierowane na jego ręce.

Dlaczego akurat teraz wystawa poświęcona Matejce?

„Z inicjatywy Muzeum Narodowego w Krakowie rok 2023 został ustanowiony przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej Rokiem Jana Matejki. Inspiracją do złożenia takiego wniosku stały się dla nas przypadające w tym roku: 185. rocznica jego urodzin, 130. rocznica śmierci oraz 125. rocznica powstania pierwszego biograficznego muzeum na ziemiach polskich – Muzeum Dom Jana Matejki. Dom ten od 1904 r. stanowi oddział Muzeum Narodowego w Krakowie i z tego też względu nasze Muzeum jest szczególnym depozytariuszem pamięci o artyście. Szczycimy się także tym, że Jan Matejko należał do inicjatorów powołania w 1879 r. Muzeum Narodowego w Krakowie, z którym współpracował do końca życia, a jego wybitne dzieła stanowią dziś najważniejszą część historycznej ekspozycji w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, oddziale krakowskiego Muzeum.

Jan Matejko pozostaje niezmienne najbardziej znanym w Polsce malarzem, którego dzieła znajdują się na wystawach stałych w najważniejszych polskich muzeach, są reprodukowane w podręcznikach i na stronach internetowych, pojawiają się także jako elementy towarzyszące ważnym uroczystościom państwowym i międzynarodowym. Mimo to, paradoksalnie, postrzegany jest on głównie jako artysta swojej epoki, którego malarstwo komentuje czasy rozbiorów, nie stanowiąc istotnego punktu odniesienia dla czasów nam współczesnych i będąc co najwyżej historyczną anegdotą z przeszłości. Ustanowienie Roku Jana Matejki powinno stać się pretekstem do rozważenia tego sposobu myślenia i docenienia artysty nie tyle w perspektywie XIX w., ale także – a może przede wszystkim – dzisiejszego świata. Historia, której malarzem był artysta, jest dziś ponownie kluczowym zagadnieniem w procesie tworzenia tożsamości indywidualnych i zbiorowych, w relacjach międzyludzkich i międzypaństwowych, a manipulowana i przeinaczana może stać się pretekstem do wywołania wojny, czego tragicznym świadectwem jest napaść Rosji na Ukrainę” – pisze w katalogu dyrektor MNK prof. dr hab. Andrzej Szczerski.