Magia umiejętności konserwatorów dzieł sztuki. Wystawa „I otworzyło się niebo…”

Wielkoformatowe wydruki fresków pokazujące etapy sprzed, w trakcie i po konserwacji, a także animacja oraz film VR składają się na elementy multimedialnej wystawy „I otworzyło się niebo…”. Od 15 grudnia prezentowana będzie w krypcie kościoła pijarów w Krakowie, znajdującej się w podziemiach kościoła pw. Przemienienia Pańskiego. Przybliża ona proces konserwacji i restauracji iluzjonistycznych fresków Franciszka Ecksteina w cerkwi garnizonowej świętych Apostołów Piotra i Pawła ‒ dawnym kościele jezuitów we Lwowie. Ekspozycja po raz pierwszy pokazywana jest w miejscu, w którym tworzył artysta. Zwiedzający będą mogli przenieść się choć na chwilę do świątyni we Lwowie. Wystawa, której organizatorem jest Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą – Polonika, pozwala poznać też niezwykłe umiejętności konserwatorów dzieł sztuki ‒ „lekarzy zabytków”. – Wystawa jest swego rodzaju zaproszeniem za kulisy pracy konserwatorów zabytków, odsłania złożony proces ratowania zabytkowych malowideł z XVIII w. Te niezwykle długie i wymagające zabiegi konserwatorskie prowadzone były przez dziewięć lat – mówi Dorota Janiszewska-Jakubiak, dyrektor Instytutu Polonika. Wystawa „I otworzyło się niebo…” swoją pierwszą odsłonę miała wiosną 2023 r. w Muzeum Łazienki Królewskie – Stajnie Kubickiego Warszawie. Krakowską ekspozycję można zwiedzać bezpłatnie do końca stycznia 2024 roku.

– Wystawa „I otworzyło się niebo…” jest okazją do zapoznania się z niezwykłymi umiejętnościami konserwatorów dzieł sztuki ‒ mówi Dyrektor Instytutu Polonika. Pracami zajął się polsko-ukraiński zespół specjalistów pod kierownictwem dr. Pawła Bolińskiego z Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Dorota Janiszewska-Jakubiak cieszy się, że dzięki polskiemu Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Instytutowi Polonika, na którym od 2018 roku spoczął główny ciężar finansowania projektu – udało się zakończyć restaurację fresków na sklepieniu w nawie głównej, a efekty tych prac można zobaczyć na wystawie. – Warto też przypomnieć, że te zabytkowe freski znajdują się w świątyni, w której niemal każdego dnia odbywają się pogrzeby żołnierzy Sił Zbrojnych Ukrainy, poległych w obronie swojej ojczyzny i całej Europy przed rosyjskim barbarzyństwem ‒ dodaje dyrektor Janiszewska-Jakubiak.

Prace badawcze dotyczące malowideł trwały od ponad dekady. Do czasu badań konserwatorskich nikt nie znał skali zniszczeń ani trudności związanych z pracami ratunkowymi. Zespół konserwatorski przeszedł więc odpowiednią ścieżkę edukacyjną. ‒ Zanim przystąpiliśmy do prac artystycznych, odbyliśmy podróże studyjne, by zapoznać się z działalnością artystyczną Ecksteina, Udało się zorganizować dwa wyjazdy na Morawy, gdzie zachowało się najwięcej budowli z malowidłami Ecksteina oraz do mekki malarstwa iluzjonistycznego, czyli Rzymu, żeby zobaczyć, jak malował mistrz mistrzów ‒ Andrea Pozzo – mówi dr Paweł Boliński, konserwator zabytków i kurator wystawy.

Historia kościoła pw. śś. Apostołów Piotra i Pawła we Lwowie w Ukrainie

Kościół zbudowany został w latach 1610–1635 według projektu Giacoma Briana. W XVIII w. do Lwowa przybył Franciszek Eckstein (1689–1741), który wykonał na kolebkowym sklepieniu kościoła kompozycję malarską poświęconą dwóm apostołom: św. Piotrowi i św. Pawłowi. Artysta zmarł w czasie realizacji prac. Ukończył je syn artysty, Sebastian Eckstein.

Na sklepieniu w prezbiterium, wśród obłoków i aniołów, przedstawiony został św. Paweł jako apostoł narodów. Poniżej głównej postaci apostoła, na zamykającej prezbiterium od zachodu konsze, ukazano w rozbudowanej wielopostaciowej kompozycji alegorie czterech kontynentów, zgrupowanych wokół globu ziemskiego. Dekoracja nawy głównej znajdująca się pomiędzy gurtami, w iluzjonistycznej rozbudowanej architektonicznej ramie, przedstawia trzy samodzielne kompozycje figuralne: od strony prezbiterium ukazany został św. Piotr głoszący w świątyni Ewangelię, pośrodku, na tle nieba, Chrystus przekazujący św. Piotrowi klucze do Królestwa Niebieskiego, w otoczeniu adorujących aniołów i cnót teologicznych. Ostatnia scena to uzdrowienie chromego przez św. Piotra. Na sklepieniu nawy zachowała się również sygnatura autora Frantz. Egstein. Civis Brunensis. / Pictor. et Architect: Pinxit. Anno. Dni. 1740.

Kościół był remontowany w latach 20. i 30. ubiegłego stulecia. Następnie bardzo podupadł, częściowo na skutek zniszczeń w czasie II wojny światowej, częściowo z uwagi na brak opieki w czasach Związku Sowieckiego. Od 1959 roku mieścił się w nim magazyn Lwowskiej Biblioteki Naukowej im. Wasyla Stefanyka, która przejęła m.in. zbiory Ossolineum. W 2011 roku kościół został przekazany Cerkwi greckokatolickiej jako cerkiew garnizonowa. Rok później (2012) pracownicy Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie rozpoczęli pod kierunkiem dr. Pawła Bolińskiego żmudny proces ratowania zabytku. Zorganizowano międzynarodowy, interdyscyplinarny zespół złożony z przedstawicieli kilku instytucji i niezależnych specjalistów z Polski, Ukrainy oraz Włoch. Prace przy sklepieniu nad prezbiterium zostały sfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego i miejscową parafię.