Książka „XI. Nie bądź obojętny” uświetnia jego 95. urodziny Mariana Turskiego (fot. flickr.com)
To książka o największym przesłaniu, jakie ma dla nas przeszłość, żarliwe wezwanie do czytelników, by zawsze postępować przyzwoicie: pamiętać o historii, która się powtarza, i nigdy nie być obojętnym. „Gdybym miał wybrać spośród tych wszystkich doświadczeń, nauk i wszystkich słów, które je opisują, jedno lub dwa – wybrałbym następujące: empatia, współczucie. Te dwie rzeczy są najważniejsze w życiu” – pisze Marian Turski, historyk i publicysta, działacz na rzecz pamięci o zagładzie Żydów, były więzień Auschwitz, ocalały z łódzkiego getta i marszów śmierci. Książka „XI. Nie bądź obojętny” uświetnia jego 95. urodziny. Ten osobisty tom to zbiór jego najważniejszych przemówień wygłoszonych m.in. z okazji rocznicy wyzwolenia Auschwitz, likwidacji łódzkiego getta, otwarcia Muzeum Historii Żydów Polskich czy Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na forum UNESCO. Obok nich – osobiste rozważania dotyczące własnych losów, refleksje związane ze sposobem upamiętniania historii Zagłady oraz przemyślenia dotyczące współczesności i zagrożeń, jakie niesie.
Marian Turski urodził się w 1926 roku w Druskiennikach jako Mosze Turbowicz. Miał 14 lat, kiedy trafił do łódzkiego getta, gdzie działał w podziemnej organizacji Lewica Związkowa. Jednym z ostatnich transportów w 1944 roku został wywieziony do obozu Auschwitz-Birkenau. Tam Niemcy zamordowali jego ojca i brata. W 1945 roku przeżył dwa marsze śmierci: w styczniu – z Auschwitz do Buchenwaldu, w kwietniu – z Buchenwaldu do Theresienstadt, gdzie 8 maja w stanie bliskim agonii doczekał wyzwolenia przez Armię Czerwoną.
Po zakończeniu II wojny światowej zamieszkał na Dolnym Śląsku, w 1949 roku przeniósł się do Warszawy. Jest historykiem i dziennikarzem. Od 1958 roku kieruje działem historycznym tygodnika „Polityka”. Napisał, opracował i zredagował kilkanaście książek, m.in. „Lumumba i jego kraj” (1962), „Operacja „Terminal” (1965), „Byli wówczas dziećmi” (1975), „Ruch pokoju. Ludzie, fakty. Z historii polskiego ruchu obrońców pokoju” (wraz z Henrykiem Zdanowskim, 1975), „Losy żydowskie. Świadectwo żywych” (tom I – 1996, tom II – 1999, tom III – 2006), „Polish Witnesses to the Shoah” (2010), „Co ofiary wiedziały o swoim losie” (2020). Współpracował też z Haliną Taborską przy powstawaniu książki „Sztuka w miejscach śmierci. Europejskie pomniki ofiar hitleryzmu” (2019).
Otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta stołecznego Warszawy, m.in. za wieloletni wysiłek prowadzący do powstania na Muranowie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Od początku pełni także funkcję przewodniczącego Rady Muzeum. Zasiada we władzach: Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Stowarzyszenia Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej, Rady Domu Konferencji w Wannsee – Miejsca Pamięci i Edukacji Historycznej w Berlinie. Jest również wiceprezydentem Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego. Otrzymał wysokie odznaczenia Polski, Francji, Niemiec, Finlandii, Luksemburga, Austrii.
