„Caravaggio i inni mistrzowie”. Wystawa arcydzieł na Zamku Królewskim w Warszawie

„Chłopiec gryziony przez jaszczurkę” pędzla Michelangela Merisiego, zwanego Caravaggiem, a także ponad czterdzieści płócien artystów z Włoch i Europy Północnej XVI i XVII w. można po raz pierwszy w Polsce oglądać na Zamku Królewskim w Warszawie. Wśród obrazów prezentowanych na wystawie „Caravaggio i inni mistrzowie. Arcydzieła z kolekcji Roberta Longhiego” znalazły się dzieła takich twórców jak Lorenzo Lotto,  Battista del Moro, Domenico Fetti, Dirck van Baburen, Matthias Stomer czy Jusepe de Ribera. Ekspozycję można zwiedzać do 13 lutego, a nieco dłużej, bo do 20 lutego 2022 roku potrwa pokaz innego arcydzieła Caravaggia – „Narcyz przy źródle”. Obraz pochodzi z Palazzo Barberini w Rzymie. Na wystawę u pokaz obowiązuje wspólny bilet.

Michelangelo Merisi, lepiej znany pod przydomkiem Caravaggio, był nie tylko prekursorem baroku, ale także kimś, kto zmienił kierunek rozwoju sztuki ku nowoczesności. Po ponad czterech wiekach od owianej tajemnicą śmierci, nie przestaje fascynować. Skrzydła swojego talentu najpełniej rozwinął na gruncie sztuki sakralnej. Swoimi obrazami tyleż zachwycał, co oburzał sobie współczesnych, odważnie wykraczając poza schematy formalne i naruszając obyczajowe tabu.

Główne dzieło Caravaggia na wystawie – „Chłopiec gryziony przez jaszczurkę” – datowane jest na lata 1596-1597. Na płótnie widać młodego mężczyznę o dość androgynicznej aparycji. W momencie sięgania po owoce zostaje on ukąszony przez skrytego między nimi małego gada. Na twarzy chłopca maluje się niezwykła ekspresja bólu i zaskoczenia, a sama scena stwarza wiele możliwości symbolicznego odczytania. Najpowszechniejsze spośród nich odnoszą się do idei utraty niewinności, zderzenia młodzieńczej naiwności z twardą rzeczywistością, bolesnego uświadomienia sobie dwoistości świata, w którym przyjemność nieuchronnie okupiona jest cierpieniem.

Dzieła innych mistrzów

Oprócz obrazu Caravaggia, na wystawę składa się ponad czterdzieści obrazów autorstwa innych mistrzów włoskich i północnoeuropejskich. Prace takich malarzy jak m.in. Lorenzo Lotto (przedstawienia świętych) czy Battista del Moro („Judyta z głową Holofernesa”) pokazują, jak z przedstawianiem głębokiego światłocienia radzili sobie malarze starsi od Caravaggia. Największą jednak grupę spośród eksponowanych dzieł stanowią prace tzw. caravaggionistów – artystów, na których styl zasadniczy wpływ miały rozwiązania artystyczne wypracowane przez geniusza z Mediolanu.

Podziwiać można powstałe na przestrzeni niemal całego XVII stulecia płótna pochodzących z różnych ośrodków włoskich mistrzów, jak m.in. Domenico Fetti („Pokutująca Maria Magdalena”), Carlo Saraceni („Znalezienie Mojżesza przez córki faraona” i „Judyta z głową Holofernesa”), Giovanni Battista Caracciolo („Złożenie do grobu”), Mattia Preti („Zuzanna i starcy”) czy Filippo di Liagno („Nocny biwak w świetle księżyca”). Mniej liczny, ale równie interesujący pod względem artystycznym jest zespół malowideł autorstwa odwołujących się do stylu Caravaggia artystów z krajów leżących na północ od Alp – Francji i Holandii. W grupie tej znajdą się obrazy m.in. Valentina de Boulogne („Zaparcie się św. Piotra”), Dircka van Baburena („Pojmanie Chrystusa”), Matthiasa Stomera (dwie sceny z historią Tobiasza) i Gerrita van Honthorsta („Czytający mnich”).

Dzieło z Palazzo Barberini w Rzymie

„Narcyz przy źródle” to jedno z najbardziej znanych płócien Caravaggia, a zarazem jedno z nielicznych o tematyce mitologicznej. Przedstawia scenę zaczerpniętą z tych mitów greckich, które na przestrzeni wieków obrosły największą liczbą kulturowych odniesień. Na płótnie Caravaggia widać samotną postać młodzieńca nachylonego nad gładką taflą wody. Wpatruje się n we własne odbicie na powierzchni, lewą dłoń zanurzając w wodzie, jakby starał się dotknąć postaci, którą widzi. Według niektórych interpretacji, wydobyty światłem kwiatowy motyw jest zapowiedzią przemiany, jaka stać się miała udziałem Narcyza.

– Na tym obrazie piękno idzie w parze z uczuciem, a siła wyrazu tej sceny dorównuje emocjom, które widzimy na twarzy Narcyza – mówi prof. Wojciech Fałkowski, dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie i podkreśla, że „nikt przed Caravaggiem nie wniknął tak głęboko w serce i duszę prostego chłopca z ludu”. Pokaz obrazu to efekt współpracy Zamku Królewskiego z Palazzo Barberini.

Wystawa „Caravaggio i inni mistrzowie. Arcydzieła z kolekcji Roberta Longhiego” jest dostępna dla zwiedzających do 10 lutego 2021 r. w godzinach otwarcia Zamku Królewskiego w Warszawie. Bilety do nabycia w kasach Zamku oraz online. Towarzyszy jej bogaty program wykładów oraz zajęć związanych z ekspozycją m.in. zajęcia z edukatorami w przestrzeni wystawy, zwiedzanie z kuratorem, program edukacyjny dla szkół, kurs malarstwa i wiele innych propozycji dla dzieci, dorosłych i rodzin z dziećmi.

Wystawie towarzyszy naukowy katalog zawierający eseje i noty opracowane przez badaczy związanych z Fundacją  Roberta Longhiego.